30. Տօմար եւ Ախթարք բառերի բովանդակութեան տարբերութիւնը. նրանց ստուգաբանութիւնը
«Տօմար»-ը «տոմար» ձեւում առաջին հայեացքից «տոմ» արմատից է:
«Տոմար» բառի դիմաց Աճառեանը գրում է.
«՛Գրքի հատոր՛, որից կազմուած են ՛տոմքն՛, ՛տոմի՛, ՛տոմիւ՛, ՛տոմս՛ հոլովական ձեւերը»:
Ըստ նրա՝ բառն առաջացել է յուն. «տոմոս=1.պապիրուսի կամ մագաղաթի կտոր, 2. գրքի հատոր, որը յուն. ՛տեմնէ=կտրել՛ բայից է, ՛կտոր՛ իմաստով: Ֆր. Tome, ռուս. ՛տոմ՛ = հատոր, լատ. tomus, ասոր. Tu~msa»:
Այս տուեալներից նա բխեցրել է «տոմար=մի հատոր գիրք, մի գրքի բաժանումները»:
Բայց նա բերել է նաեւ մատենագրական աղբիւրներ՝ ըստ որոնց «տոմար= գրուածք, օրագրութիւն, թուական, ժամանակագրութիւն»:
Աճառեանն յիշատակել է սոյն բառի աւանդուած այլ ուղղագրական ձեւերը. «տօմար, տաւմար», որոնք՝ ասում է, «յետին ուղղագրութեամբ» են, իսկ «տումար»-ը՝ «արաբ. ձեւից» է:
Բարբառային ձեւերում նա յիշատակում է Ասլ. «դամար=տօմար», Հճ. «դօմայ=երազահան»:
Քննարկում.-
Մեր կարծիքով, բառը կառուցուած պէտք է լինի «տաւ+մ+ար» կամ «տու+մ+ար» հատուածներից:
«Տաւ»-ը եւ «տով» հնչող «տու»-ն միախորհուրդ են՝ այն տարբերութեամբ, որ առաջինը արական բնոյթի է՝ իսկ երկրորդը իգական: «Տու»-ն համազօր է անգլ. two-ին (երկուս), այսինքն դա իգական բնոյթի «երկուս»-ն է, այլապէս՝ իգական բնոյթի ամուսնական զոյգը, մինչդեռ «տաւ»-ը արական բնոյթի ամուսնական զոյգն է: Նշենք որ «տով» հնչող «տու»-ից է առաջացել Աճառեանի յիշատակած «տովմար»-ը:
Ամուսնական այս զոյգից ծնուելու է զաւակը:
«Մ»-ն «մոլորակ» է, «մասնիկ» է, որը «տաւ+մ»-ում կամ «տու+մ» -ում ծնողների շուրջ պտտուող նրանց մասնիկն է, «զաւակն» է: Եթէ զաւակը արու է՝ ապա ունենք «տաւմար», իսկ եթէ էգ է՝ ունենք «տումար»:
Այս բոլորը խօսում են սերնդաբանութեան, ժամանակագրութեան եւ դարաւոր պատմութեան հետ «տօմար»-«տումար»-ի ունեցած առնչութեան մասին:
«Տում» արմատի «ւ»-ը եթէ փոխարինենք դրա զոյգով՝ «հ»-ով, կը ստանանք «տոհմ»674674. Համեմատել ռուս. «դոմ=տուն», թրք. «թոխում=սերմացու», արաբ. « ﻡﺍﻭﺩ »-«դաուամ(տաւ-ամ)= շարունակականութիւն» եւ « ﻡﺀﻮﺗ »-«տաու՛ամ=երկուորեակ, զոյգ» բառերի հետ: բառը, որը մի նախամայրից սերած հաւաքականութիւնն է: Սրանից հետեւում է, որ անցեալում ունեցել ենք նաեւ «տահմ» բառը՝ որը խօսում է մի նախահայրից սերուած տոհմի մասին:
Լինելով հայրիշխանական համակարգը դաւանաող ազգ՝ առաջարկում ենք օգտագործել ուղղագրական «տօմար» ձեւը, նաեւ առաջարկում ենք տօմարն հաշուել ո՛չ թէ Աշունից՝ այլ Գարունից, այլապէս «տարուց»՝ եւ ո՛չ թէ «ամի»-ից:
Ինչ վերաբերւում է տօմարի եւ լուսատուների առնչութեան՝ ապա պէտք է նկատի ունենալ, որ լուսատուներն էլ ծնւում են, գործում ու ծննդաբերում՝ ու ապա մեռնում, սակայն ոչ մեր ժամանակային ու որակական չափանիշերով: Ենթադրում ենք, որ սոյն տարբերութեան պատճառով էլ դրանց սերնդագործութեան ու լուսատւութեան ժամանակաչափը պիտի կոչուէր «դաւմար (դօմար) ու «դումար»:
Քանզի «դաւ»-ը նշանակում է «տիեզերական լոյս»՝ ինչպէս «դաւանանք» բառում:675675. «Դաւանել» նշանակում է Աստուածային լոյս անել: Անգլ. «dawn=արեւագալ» կամ «արշալոյս»՝ որը հայ. նոյն «դաւն» բառն է: «Դաւադրել» նշանակում է Աստուածային լոյսը – իմաստութիւնը, գիտելիքները, օրէնքները - մի կողմ դնել, անտեսել, ուստի եւ չարանալ: Արաբերէնում «դաւ»-ը հնչում է «դաու՛» եւ նշանակում է լոյս: Իսկ «դաոիզմ»-ը տիեզերական լոյսի ուսմունք կարելի է համարել: Անգլերէնում «դաւ»-ի «ւ»-ն (w-ն) փոխարինուել է «յ»-ով՝ եւ բառը վերածուել է «դայ»- «day»-ցերեկի, ինչը արեւի լոյսի իշխանութեան պահն է:
Այս ամէնը նկատի ունենալով՝ կարծում ենք, որ «դաւ»-ը եղել է նաեւ տիեզերական լոյսի արագութեան չափման միաւոր (լուսային տարի !):
Բայց հայկական իրականութեան մէջ «դաւմար»-ի փոխարէն ունեցել ենք «Ախթարք»-ը: Ինչո՞ւ:
Երկրորդ յօդուածում քննարկեցինք «Ջաւախք» տեղանունը, եւ ասացինք թէ «ախ»-ը որեւէ էութեան կենտրոնն է՝ սիրտը, իսկ տիեզերքի պարագայում արեւն է:
Աճառեանի մօտ հանդիպում ենք «ախ» արմատով մի շարք հայերէն բառերի՝ որոնց մեծ մասը չեն ստուգաբանուած ու մեկնուած: Ծանօթանանք օրինակներին:
«Կրտսեր ինչ չեն մեր իրքս, այլ անդուստ ի վերուստ մատակարարեալք եւ ախանկեալք»:
Նա «ախանկեալ»-ը բացատրել է «հաստատուած, տնօրինուած»:
Մեր թարգմ. «Մեր իմաստութեան մասերն ու սերմերը (իրքս) փոքրագոյն չեն, այլ այնտեղից՝ վերեւի՛ց են մատակարարուել, եւ արեւի՛ց են իջել»: Այստեղ «ախ»-ը արեւն է, նոյնիսկ Աստուածն է:
Երկրորդ յատկանշական բառն է «ախերակ»-ը, որից «յախերկան»-ը՝ Ագաթանգեղոսի մօտ, այսպէս.
«Յախերկան կոտորել զանասունս իւրեանց՝ ի զոհս ճենճերոյն»:
Մեր թարգմ. «Իրենց անասունների միջից այրուելիք (հասկանալ «խորովուելիք») զոհերը՝ նրանք սպանում էին արեան շրջանառութեան կենտրոնի՛ - սրտի՛ երակից»:
«Ախերակ»-ը պարզապէս «սրտերակ» է:676676. «Յախ»=սրտի լուսապսակ=արեան շրջանառութեան համակարգ: «Յախերակ»=արեան շրջանառութեան համակարգի կենտրոնական-գլխաւոր երակը:
Այս օրինակները յաւելեալ ապացոյց են՝ թէ «ախ»-ը սիրտն է եւ արեւն է:
Մեր լեզուի բազմաթիւ բառերի կազմութեան հիմքում արեւն է եղել չափանիշը: Հետեւաբար ժամանակաչափութեան ու լուսատուների քննման եւ դասակարգման հիմնական միաւորն ու ուղղենիշը նոյնպէս եղել է արեւը:
«Ախթարք»-ի արմատներն են «ախթ» եւ «արք», որտեղ (եւ ընդհանրապէս) «թ»-ն «թիւ»-ն է եւ «գործող միաւորը»: «Ախթ»-ը «արեւի թիւ»-ն է, նրա գործող միաւորը՝ ճառագայթը: «Ար»-ը «արեւի րոպէն» է եւ «արեւի մասնիկ»-ը: Ուստի «Ախթարք»-ը արեւի լոյսի ապա եւ արեւի երեւալու, լուսաւորելու եւ արարելու մասին գիտութիւնն է առաջին հերթին: Երկրորդ, «ախ»-ը տառացիօրէն «վերին խաչ»-երի՝ լուսատուների, «թ-արք»-երեւալու, լուսաւորելու եւ արարելու մասին գիտելիքն է: Երրորդ, «ախ»-ը ապրող էութիւնների սիրտն է, իսկ «թ»-թիւը նրանց սրտի տրոփիւնն է՝ գործունէութիւնն ու արարչութիւնը:
Այսպիսով «Ախթարք» բառում միաւորուել են թէ՛ արեւը, թէ՛ լուսատուները եւ թէ՛ շնչաւոր էակները՝ նաեւ նրանց շարժումներն ու փոխազդեցութիւնները: Այդ բոլորի մասին գիտութիւնը կոչուել է Ախթարք: ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՐԲԱԶԱՆ ԱՆՇԱՐԺ ՏՕՄԱՐԸ (մեր մտապատկերով)
Համադրութեամբ ախթարք-կենդանակերպի, տարուան չորս եղանակների, աշխարհագրական չորս ուղութիւնների, չորս տարերքների, արեւի գերիշխող ճառագայթի, երկրաչափական x-y առանցքների, ժամերի դիրքի եւ հայկական աւանդական տօների հետ:
Պատկեր «92»
*«/» նշանով բաժանուած թուականներից առաջինը սովորական տարում է, երկրորդը՝ նահանջ:
Էլեկտրա-մագնիսական դաշտում α - ճառագայթները շեղւում են դէպի բացասական դաշտ, β - ճառագայթները՝ դէպի դրական դաշտ. իսկ - ճառագայթները չեն շեղւում:677677. Ս. Գրիգորյան, «Ընդհանուր Քիմիա» ուսումնական ձեռնարկ, «Զանգակ-97» հրատ., Երեւան-2002, էջ 9:
