9. Սահմի

Աճառեանի մօտ կարդում ենք. «Սահմի – հայկական երրորդ ամիսը»:⁶³²632. Հր. Աճառեան, նոյն, «Սահմի» բառի տակ:

Մեզ մօտ նոյնպէս «Սահմի»-ն երրորդամիսն է ամիի, ինչից էլ վրացերէնում առաջացել է «սամի=երեք» թուային արժէքը: Սահմին տարուայ 9-րդ ամիսն է:

«Սահմի» անունն ինքին խօսում է սահմանի մասին:

Սկսւում է Սեպտեմբերի 22-ին, աշնանային գիշերահաւասարին՝ աւարտւում է Հոկտեմբերի 21-ին: Տառացիօրէն բառի մէջ կայ նաեւ հացահատիկները սահմանելու-ամբարելու եւ ծածկելու իմաստը:⁶³³633. «Սահմ»-ը արաբ. «շահ*մ=իւղ, ճարպ» իմաստն ունի, որից էլ իւղելով սահմանելու եւ պաշտպանելու գաղափարը: Նոյնն է Անգլ. «shame= ամօթ»-ը՝ ինչը հասարակական յարաբերութիւնների բարոյական սահմանն է:

Բառն ունի գիւղատնտեսական մի այլ իմաստաբանութիւն եւս՝ հողը պարարտացնելու-իւղելու-հաւասարակշռութեան բերելու տեսակէտից: Այս առումով էլ համապատասխանում է Կշեռքկենդանակերպին:

«Սահմի» (արաբ.«շահ*մի»=ճարպի-իւղի) ամիսը կենդանիների կաթից իւղը, մեղուների մեղրը մթերելու ինչպէս եւ բոյսերից ձեթ քամելու ամիսը պէտք է լինի:

«Սահմի» անունը յուշում է նաեւ ճարպի սահմանման, այսինքն ճարպերը մաշեցնող պահքի մասին, ինչը մարդուն ֆիզիկապէս հաւասարակշռութեան բերելու մի գործընթաց է: Նոյնը կայ «Կշեռք»-ի խորհրդում: Մեր կարծիքով, պահքը պէտք է սկսած լինէր սոյն ամսի 1-ից:

Սահմի ամսի եօթներորդ օրը (Սեպտ.28) ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը սահմանել է տօն՝ Աշտիշատի երկրորդ մեհեանը կործանելու եւ նրա տեղում առաջին եկեղեցին կանգնեցնելու առթիւ:

Ալիշանը գրում է. «Ինձ շատ հաւանական երեւի՝ որ Աշտիշատայ երկրորդ Ոսկեմօր Ոսկեծին դից, որոյ եւ բագինն Ոսկեհատ, ըլլայ Անահտայ, թէ եւ հին վարդապետ մի (Սիմէոն)՝ կարծէ Դեմետրի եւ Գիսանեայ… եւ հօն կանգնեց առաջին եկեղեցին, տօնի օր սահմանելով Սահմի ամսոյ եօթներորդն (Հոկտեմբերի 15)»:⁶³⁴634. Ղեւոնդ Ալիշան, «Հայոց հին հավատքը կամ հեթանոսական կրոնը», էջ 275, Գլուխ Թ.:

Նախ Սահմի ամիսը Աստղիկ դիւցուհուն է նուիրուել, իսկ ամսի 7-րդ օրը նոյնպէս Աստղիկ է կոչւում, որը այժմեան օրացոյցով Սեպտեմբերի 28-ն է:

Հետեւաբար «Ոսկեմօր Ոսկեծին», մի գուցէ եւ «Ոսկեհատ» մակդիրները չէին կարող վերագրուել Անահիտ աստուածուհուն՝ որովհետեւ նրա ամիսը նախորդ Հոռի-Կոյսն է եղել:

Նկատի ունենալ որ Սահմի-Կշեռքը առնչւում է Օմեկա-աուրային՝ որի մաքրագոյն երանգը ոսկեգոյնն է, ցորենագոյնը:

«Ոսկեմօր» մակդիրն էլ խօսում է ո՛չ թէ «մայր»-«մօր»-ի մասին՝ այլ «ոսկեգոյն ծովի», որն ակնարկում է «երկնային ոսկեգոյն ծովին», կրկին անգամ՝ երկիրը պարուրող ու պաշտպանող ոսկեգոյն աուրային:

Յատկապէս մատենագրութիւնից մեզ ծանօթ է՝ որ Աշտիշատում է գտնուել Աստղիկի՛ ու Վահագնի գլխաւոր մեհեանը:

Թէեւ կարծում ենք, որ Աստղիկի պաշտամունքի գլխաւոր մեհեանը պիտի գտնուէր մեր քրմերի գիտական հետազօտութիւնների գլխաւոր կենտրոնում՝ Սեւ Ծովի հարաւային Սինոպ քաղաքում: