20. Յաւելուած

Թէ ի՞նչ այլ կռուաններ ունենք Հայկեան Սրբազան Տօմարի ամիսները այս կերպ տեղաբաշխելու համար:

Հռովմէական ամսանուններից երեքի բուն իմաստներն ու նախնական

դիրքերը.

Ստուգաբանութիւն.-

1.«Սեպտեմբեր» անուան առաջին արմատը «Sept=եօթ»-ն է, ինչից էլ իմանում ենք, թէ Սեպտեմբերը տօմարում գրաւել է եօթներորդ ամսուան դիրքը: Բայց հարց է առաջանում թէ տարուա՞ն եօթներորդ ամիսն է թէ՝ ամիի:

«Սեպտեմբեր»-ի երկրորդ արմատն է «եմ», որը նշանակում է «կ՛ուտեմ», ⁶⁵⁷657. Հայերէնում «ես եմ»-ի հիմքային միտքն այն է՝ որ «անձը դեռեւս ՛ուտում է, ուստի եւ կայ»: ինչպէս ռուսերէնում, թուրքերէնում «եմ»-ը նշանակում է «ուտելիք» եւայլն: Իսկ երրորդ արմատն է «ber =բեր-ք»-ը: Այսինքն՝ այդ ամիսը ուտելու բերք բերող ամիսն է:

«Եօթ» թիւը ոչ միայն ամսուան դիրքը բնորոշող տուեալ է՝ այլեւ արական բնոյթը խորհրդանշող թիւն է:

Ի մի բերելով «եօթ», «եմ», ու «բեր» բառարմատների իմաստները՝ ստանում ենք «արական բնոյթի ուտելի բերք բերող», երբ «արական բնոյթի ուտելիքը» առաջին հերթին հացահատիկն է, ապա վերգետնեայ այլ արական բնոյթի ուտելիքները (ընդեղէն, ընկոյզ, նուշ, եւայլն):

Բայց Սեպտեմբեր ամսուան ներկայիս դիրքը չի համընկնում հացահատիկի բերքի ստացման ժամանակաշրջանին, ինչը լինում է Յուլիսի երկրորդ կէսից Օգոստոսի առաջին կէսի միջոցում, եւ որը «տարի»-ն կիսող ամիսն է՝ բայց «ամի»-ի վերջին ամիսն է: Ուստի Հռոմէկան տօմարում Սեպտեմբերը եղել է «տարուա՛ն» եօթներորդ ամիսը, ու համապատասխանել է Հայկական 6-րդ Նաւասարդ ամսին:

2.«Հոկտեմբեր» ամսանունը բաղադրուած է «Օcto=ութ», «եմ» եւ «բեր» արմատներից: Դա եղել է Հռոմէական ութերորդ ամիսը, որն յատկանշում է «Ութ»-ի (Ը-ի) կամ իգական բնոյթ ունեցող ուտելի բերքի (խաղողի, մրգերի) ամիսը: Սոյն բերքահաւաքը կատարւում է Օգոստոսի երկրորդ կէսից՝ Սեպտեմբերի առաջին կէսը, եւ տարուայ Հայկական 8-րդ Հոռի ամիսն է (7-րդը Յաւելեացն է):

3.«Նոյեմբեր»-ի «նոյեմ»-ը առաջացել է լատիներէն «novem=ինն» բառից, ուստի եւ ամիսը նախկինում եղել է իններորդը:

«Նոյեմբեր»-«ի «նոյ-nov» արմատը նշանակում է «նոր», ինչպէս ռուս. «նովի», անգլ. «new» եւայլն: Հայերէնում «nov»-ը համապատասխանում է «նոյ» արմատ բառին՝ որ բարդուելով ձայնադարձւում է «նու»-ի, ինչպէս «նուբար» բառում, սակայն «Նոյեմբեր»-ում փոփոխութիւն չի՛ կրել՝ մեզ համար անյայտ պատճառով:

Յայտնի է, որ հայերէնում «նուբար»-ը «նոր պտուղ» է նշանակում: Իսկ իւրաքանչիւր անգամ նոր պտղաբերող մօր մօտ սկսւում է նաեւ նոր կաթնատուութիւնը:

Նոյեմբերը համապատասխանում է հայկական տարուան իններորդ«Սահմի» ամսուան (22 Սեպտ-21 Հոկտ.), երբ որպէս պաշար պահ տրուելիք նոր կաթնամթերքի, ձեթի եւ մեղրի կութքն է կատարւում: