27. Հայկական Սրբազան Տօմարի Սկզբունքը
Հայաստանում նախաքրիստոնէական շրջանում անշարժ տօմար լինելու օգտին է արտայայտուել հայր Ղեւոնդ Ալիշանը, որի կարծիքով հայերս ունեցել ենք ե՛ւ անշարժ ե՛ւ շարժական տօմարային համակարգեր: Խորհրդային ժամանակներում Ա. Աբրահամեանն է խօսել քրիստոնէութիւնից առաջ մեր մօտ անշարժ տօմարի առկայութեան մասին: Սակայն ո՛չ Ալիշանը եւ ոչ՛ էլ Աբրահամեանը գիտականօրէն չեն հիմնաւորել իրենց կարծիքը:
Ինչպէս սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցն է ասում՝ Աստուած ամէն ինչ ստեղծել է զոյգերով, արական ու իգական, դրական ու բացասական, երկնային ու երկրային, եւայլն: Ըստ այնմ՝ տօմարն էլ պէտք է լինէր երկսեռ: «Տարի» եւ «ամի» բառերի գոյութիւնն անգամ յուշում է երկու համակարգերի առկայութեան մասին:
Տօմարում նոյն երկուութիւնը դրսեւորւում է նաեւ մեր հնագոյն ամսանուններին զուգահեռ կենդանակերպի ներկայիս օգտագործուող նոյնքան հին անուններով: Կարելի է մտածել՝ որ այդ երկուսը իրենց իմաստային բովանդակութեամբ իրար ամբողջացնող ժամանակաչափի արական ու իգական զոյգերն են, աւանդուած սկզբից եւ եթ:
Թէեւ այստեղ չենք անդրադառնում սոյն հարցին, սակայն ուզում ենք յուշել հետաքրքրուողներին՝ որ Հայկական Սրբազան Տօմարի Յաւելեաց ամսում Նաւասարդեան տօնախմբութիւնների «Անահտական օրեր» կոչուելը միտք է յղում, որ այդ օրերից է սկսուել «Անահտական Սրբազան Տօմարը», «Ամի»-ն՝ «Հայկական Սրբազան Տօմարի» իգական զոյգը: Յիշէք մեր մէջբերումը Շամիրամից:
Այս ուղղութեամբ դեռեւս շատ անելիք ունենք:
Մեր վերականգնած Հայկական Սրբազան Տօմարը «անշարժ» չէր կարող կոչուել՝ եթէ մեր նախահայրերը հաշուարկէին միայն Յուլեան սկզբունքով, այն է՝ քառամեակից քառամեակ մի նահանջ տարի որդեգրելով: Անկասկած նրանք նկատի են ունեցել նաեւ իւրաքանչիւր 128 տարում կուտակուող ու մի օր դարձող րոպէները՝ եւ կատարելապէս ելուծել են այդ խնդիրը:
Վստահ ենք, որ անյիշելի ժամանակներից մինչեւ 404 թուականը՝ Հայոց բուն տօմարը այս հիմքերով է աշխատել, քանզի մեր քրմերը եղել են աստղագիտութեան եւ ժամանակաչափի մեծագոյն գիտակներ: