29. Հայկական Սրբազան Տօմարում ժամերի անուններն ու դիրքերը

Ըստ գիտնականներից ոմանց՝ հայկական ժամերի անունները սարքուել են կամայականօրէն՝ եւ ուշ միջնադարում (Ղ. Ալիշան եւ այլք):

Ճիշդ հակառակը՝ մենք վստահ ենք, որ դրանք հասակակից են Հայկական Սրբազան Տօմարին, եւ իմաստաւորուած են ըստ էութեան:

Մեր կարծիքով, նախկինում «ցերեկ ու գիշեր» բաժանումը չի եղել կէս գիշերին՝ ինչպէս այսօր: Ոչ էլ երեկոն է համարուել օրուան սկիզբ՝ ինչպէս ընդունել է եկեղեցին:

Քանզի տօմարի ու տուեալ բառերի ստեղծման ժամանակ գործող համակարգը եղել է արեգակնային՝ ուստի եւ օրուան սկիզբը պիտի լինէր արեւագալը, այլապէս՝ երկրի մթնոլորտից ներս արեւի լոյսի շողերի առաջին թափանցումով:

Եթէ շրջանագծի բաժանումը 12 մասերի հիմք է ծառայել տարին բաժանելու 12 ամիսների՝ ապա օրը ժամերի բաժանելուն հիմք է ծառայել շրջանագծի բաժանումը 24 մասերի: Այդ պատկերում եթէ իւրաքանչիւր ամիսը ընդունենք որպէս մի միաւոր՝ ապա նոյն ամիս-միաւորին կը համապատասխանի երկու ժամ:⁶⁶⁷667. Տուեալ երկու ժամը գտնւում է հանապատասխան կենդանակերպի ազդեցութեան տակ:

Ինչպէս որ Գարունը չի սկսւում գարնանային գիշերահաւասարի օրում այլ մի ամիս (մի միաւոր) առաջ՝ այդպէս էլ ցերեկային ժամերը սկսւում են ոչ թէ արեւի երեւալու հետ, այլ մի միաւոր կամ երկու ժամ առաջ:

Մեր կարծիքով, ⁶⁶⁸668. Նաեւ աստղաֆիզիկոս եւ բանասէր Գագիկ Պօղոսեանի բանաւոր խօսքով: այս համակարգը թէեւ ունեցել է 24 ժամ՝ սակայն Գարնանն ու Ամռանը ցերեկային ժամերը երկարել են գիշերային ժամերի հաշուին, իսկ Աշնանն ու Ձմռանը գիշերային ժամերն են երկարել ցերեկային ժամերի հաշուին (հայկական ժամադրութիւնների նման): Այսինքն հայկական արեւային ժամացոյցով ժամը 60 րոպէ հաշուելու պարագան գործել է միայն գիշերահաւասարի օրերում: Այս տեսանկիւնից էլ՝ ստորեւ բերուած աղիւսակը «իրական» կարող է լինել միայն գիշերահաւասարի օրերի համար:

Սոյն համակարգը ոչ թէ կամայական ու հակագիտական է՝ ինչպէս պիտի մտածեն շատերը, այլ ընդհակառակը՝ առաւել գիտական է քան մեր օգտագործած արհեստական ու մեքենայական ժամակարգը: Քանզի ցերեկուայ եւ գիշերուայ իւրաքանչիւր պահին՝ երկիրն ու էակները ստանում են տիեզերական էներգիայի առանձնայատուկ մի տեսակը, այն էլ որոշակի քանակով: Հայկական արեւային ժամացոյցն իր երկարացող ու կարճացող ժամերով մատնանշում է տարբեր որակի տիեզերական էներգիաների ընդունման սահմանները՝ տարբեր եղանակներում: Հայոց ժամանուններում պէտք է որոնել ահա ա՛յդ խորհուրդները:

Գիշերը՝ երբ չկայ արեւ եւ չի գործում արեւային ժամացոյցը, հայերս կողմնորոշուել ենք լուսատուներով:

Ժամանունների ցանկի հերթականութիւնը պահպանել ենք ըստ աւանդուած տուեալների: Բայց թէ ո՞ր անունը ի՞նչ ժամ է ներկայացնում ներկայ ըմբռնումով՝ տրուած չէ մատենագրութեամբ: Խնդիրը կարողացել ենք ճշդել «Այգ» եւ «Ծայգ» բառերի ստուգաբանութեամբ՝ «էզոթերիկ» եւ բնագիտական որոշ օրինաչափութիւնների հետ զուգորդելով:

Որեւէ անհատ երբ գիշերը կը քնի՝ նրա եթերային լուսապսակ-աուրան կը լքի մարմինն ու կը ճանապարհուի տիեզերական շրջագայութեան, որի ընթացքում հանդիպումներ կ՛ունենայ այլ անձանց հոգիների հետ, կ՛իմանայ մօտ օրերին իրեն պատահելիք դէպքերը, կամ իրեն յուզող երեւոյթների բացատրութիւնները, եւայլն: Այնուհետեւ առաւօտեան դէմ եթէ նա (եթերային լուսապսակը) ցանկանայ՝ կարող է վերադառնալ իր մարմնին, ու անձը պատրաստ կը լինի արթնանալու երազներով ծանրաբեռնուած: Հակառակ դէպքում՝ անձը կը մահանայ:

Ըստ հնդկական հոգեւոր գիտելիքների՝ ո՛չ հիւանդ բայց մահամերձ մարդը եթէ չքնի մինչեւ առաւօտեան ժամը 4-ը, ապա նա չի մեռնի օրուայ ընթացքում քնելիս` քանի որ ցերեկ ժամանակ եթերային լուսապսակը չի լքի մարմինը: Երեւոյթը չի վերաբերւում արկածահարներին:

Օրուայ նոյն ժամին տեղի է ունենում մի այլ կարեւոր իրադարձութիւն եւս:

Մայրական արգանդում զարգացող սաղմը չունի իր ինքնուրոյն լուսապսակ-աուրան: Նա մայրական լուսապսակի հովանու տակ է: Սակայն կեանքի կոչուած սաղմը ծնուելուց մի ժամ առաջ ստանում է Աստուածատուր անհատական լուսապսակը: Այդ ընթացքում ընտելանում է դրան՝ որպէսզի յաջորդ ժամին լոյս աշխարհ գայ: Սոյն երեւոյթները տեղի են ունենում Այգ եւ Ծայգ ժամերին:

Ըստ Աղաեանի՝ «Գարնանային գիշերահավասարի օրը արեւածագը լինում է ժ. 6. 37-ին, մայրամուտը՝ 18.40-ին, աշնանային գիշերահավասարի օրը՝ արեւածագը լինում է ժ. 7. 21-ին, մայրամուտը 19.20-ին»:⁶⁶⁹669. Է. Բ. Աղայան, նոյն, էջ 83:

Սոյն տուեալները հիմք ընդունելով՝ կազմել ենք հայկական ժամանունների դասակարգումը, որտեղ «Զօրացեալ» ժամը լինում է ներկայիս ըմբռնումով «արեւածագը»՝ իսկ «Մթացեալ» ժամը համապատասխանում է «մայրամուտին», այսպէս.

Գարնանային Ցերեկային ժամեր Գարնանային Գիշերային Ժամեր

1.Այգ - ժամը 4:37-ից 5:36-ը: 13.Խաւարակ - ժամը 16:37-ից 17:36-ը: 2. Ծայգ - ժամը 5:37-ից 6:36-ը: 14.Աղջամուղջ- ժամը 17:37-ից 18:36-ը: 3. Զօրացեալ - ժամը 6:37-ից 7:36-ը: 15.Մթացեալ - ժամը 18:37-ից 19:36-ը: 4. Ճառագայթեալ - ժամը 7:37-ից 8:36-ը: 16.Շաղաւօտ - ժամը 19:37-ից 20:36-ը: 5. Շառաւիղեալ - ժամը 8:37-ից 9:36-ը: 17.Կամաւոտ - ժամը 20:37-ից 21:36-ը: 6. Երկրատես - ժամը 9:37-ից 10:36-ը: 18.Բաւական - ժամը 21:37-ից 22:36-ը: 7. Շանթակող - ժամը 10:37-ից 11:36-ը: 19.Խօթափեալ - ժամը 22:37-ից 23:36-ը: 8. Հրակաթ - ժամը 11:37-ից 12:36-ը: 20.Գիզակ - ժամը 23:37-ից 24:36-ը: 9. Հուրփայլեալ - ժամը 12:37-ից 13:36-ը: 21.Լուսակն - ժամը 24:37-ից 1:36-ը: 10.Թաղանթեալ - ժամը 13:37-ից 14:36-ը: 22.Առաւօտ - ժամը 1:37-ից 2:36-ը: 11.Արագոտ - ժամը 14:37-ից 15:36-ը: 23.Լուսափայլ - ժամը 2:37-ից 3:36-ը: 12.Արփող - ժամը 15:37-ից 16:36-ը: 24.Փայլածու - ժամը 3:37-ից 4:36-ը:

Գարնանային ու Աշնանային ժամերի անցումները տեղի են ունեցել գիշերահաւասարներին:

Ցերեկային ժամեր

1.«Այգ»

Տառացիօրէն «Այգ» նշանակում է «արեւի լուսապսակ՝ գոյի գլխին», ինչից հետեւում է, որ ծնուելիք գոյերը Աստուածատուր լուսապսակ-աուրան են ստանում՝ կամ քնածների եթերային լուսապսակը նրանց է վերադառնում Այգ ժամին:

Գարնանային գիշերահաւասարի օրում «Այգ»-ը լինում է ժ. 4:37-ից 5:36-ը, իսկ Աշնանային գիշերահաւասարի օրում՝ 5:37-ից 6:36-ը: Այգ ժամը զուգահեռ է Արեգ ամսին:

2.«Ծայգ»(աւանդուած է նաեւ «Ծագեալ»)

Գարնանային գիշերահաւասարում՝ ժամը 5:37-էն 6:36:

Բառի առաջին «Ծ» տառը այստեղ մատնանշում է «ծիր»-ամբողջութիւն կազմելը քնած էակի՝ եւ կամ «ծնունդը» արգանդից: Բառը տառացիօրէն բովանդակում է՝ «ծնունդը՝ Աստուածային լուսապսակ ստացած գոյի» իմաստը:

Մանկաբարձ բժիշկների տուեալներով՝ ծնունդների մեծամասնութիւնը տեղի են ունենում հենց ժամը 5-ի եւ 6-ի սահմաններում:⁶⁷⁰670. Սուրբ Մ. Մաշտոցն ասում է, որ Քրիստոսի յայտնութիւնից յետոյ՝ մարդիկ սկսեցին ծնուել նաեւ ցերեկով, որպէսզի նրանց մէջ խաւարի մասնիկ չմնայ:

Սոյն ժամին տեղի է ունենում նաեւ արեւի լոյսի ծնունդը՝ երբ լոյսը երեւելի է դառնում:

Ծայգ ժամը զուգահեռ է Արեգ ամսուան:

Այնուհետեւ միւս ժամերի անուններից մեծ մասը որոշ չափով ընկալելի են իրենց իմաստներով, ու համապատասխանում են իրենց դիրքին: Փորձենք վերլուծել մի քանիսը:

Ժամերը տալիս ենք Գարնանային գիշերահաւասարի դրութեամբ

3.Զօրացեալ(աւանդուած է նաեւ «Զայրացեալ» կամ «Ծայրացեալ»)

Ժամը 6:37-ից 7:36-ն է: Զուգահեռ է Ահեկան ամսուան:

Բառը ինքն է յուշում, որ նախորդ ժամին նոր-նոր երեւելի դարձող լոյսը սկսում է զօրանալ, իսկ խաւարը նահանջում է:

4.Ճառագայթեալ

ժամը 7:37-ից 8-36-ն է: Զուգահեռ է Ահեկան ամսուան:

Լոյսի հետ մեկտեղ՝ երեւելի են դառնում արեւի առաջին ճառագայթները:

5.Շառաւիղեալ(աւանդուած է նաեւ «Շառաւեղեալ»)

Ժամը 8:37-ից 9:36-ն է: Զուգահեռ է Մարերի ամսուան:

Արեւի ճառագայթների սփռման ու ծաւալման ժամն է:

6.Երկրատես

Ժամը 9:37-ից 10:36-ն է: Զուագահեռ է Մարերի ամսուան:

Երկիր մոլորակի արեւին հանդիպակաց կէսը ամբողջովին ողողւում է արեւի ճառագայթներով:

7.Շանթակողն(աւանդուած է նաեւ «Շանթակալ» ու «Շանթակող»)

Ժամը 10:37-ից 11:36-ն է: Զուգահեռ է Մարգաց ամսուան:

Փորձենք մեկնել բառը:

«Կայծակ»-ն ու «շանթ»-ը ներկայիս նոյնիմաստ են ըմբռնւում՝ մինչդեռ պէտք է տարբերութիւն ունենան: Ակնյայտ է՝ որ «կայծակ»-ը երկրի մթնոլորտի եւ ամպերի պտուղն է: Մեր կարծիքով՝ «շանթ»-ը արեւի՛ ճառագայթումը պէտք է լինի:

Քանզի «շան=անգլ. sun=արեւ», ⁶⁷¹671. Հայերէնում «Շան»-ը սկզբնապէս «արեւ» է նշանակել: Բայց երբ սկսել է նոյնանալ «շուն» բառի հոլովուած ձեւի հետ՝ փոխարինուել է «սան»-ով, որից էլ «Սանատրուկ»-ը, «Սանդուխտ»-ը, «սան»- «հոգեւոր որդի»-ն, «սանահէր»-ը, «սանամայր»-ը, եւայլն: «թ»-ն թիւն է՝ ճառագայթը, ուստի «շանթ= արեւի թիւ»=«արեւի ճառագայթ»-ն է: Այս դէպքում «շանթահարուել»-ը պիտի նշանակի «արեւահարուել»:

Քանզի «արեւահարուել»-ը ճշգրիտ չի տալիս պատկերը՝ ուղիղ իմաստով, որովհետեւ արե՛ւը չի խփողը՝ այլ նրա ճառագայթը, մինչդեռ «շանթահարուել»-ը առաւել յստակ է նկարագրում եղելութիւնը:

Եթէ ընդունենք այս տեսակէտը՝ ապա «Շանթակողն»-ը կ՛ունենայ լիարժէք բացատրութիւն, այն է՝ «Շանթ-թակողն», «արեւի ճառագայթներով թակող» ժամը, «արեւահարող» ժամը:

8.Հրակաթ

Ժամը 11:37-ից 12:36-ն է: Զուգահեռ է Մարգաց ամսուան:

Բառը բաղադրուած է «հուր» եւ «կաթիլ»-«կաթող» արմատներից: Մի գուցէ նախորդ ժամից առաւել ուժեղ եւ ընդհանրական ճառագայթում է տեղի ունենում:

«Հրակաթ»-ը հաւասարազօր է «Հրատ»-«Mars» մոլորակին՝ եւ մի գուցէ նրա իշխանութեան ժամը լինի երկրագնդի հակառակ կողմում:

9.Հուրփայլեալ(աւանդուած է նաեւ «Հուր թափեալ» եւ «Հուր կաթեալ»)

Ժամը 12:37-ից 13:36-ն է: Զուգահեռ է Հրոտից ամսուան:

Զուգահեռ «Հրոտից» ամսանունը բացայայտում է «Հուրփայլեալ» ժամին մարդկանց կատարելիք գործողութիւնը, քանզի «Հրոտից»-«Հուր-ուտից»-ի «հուր»-ը սնունդ է նշանակում, ուստի եւ ճաշի ժամն է:

10.Թաղաթեալ(աւանդուած է նաեւ «Թաղանթեալ» եւ «Թաղաթափեալ»)

Ժամը 13:37-ից 14:36-ն է: Զուգահեռ է Հրոտից ամսուան:

«Թաղ»-ը ինքնին նշանակում է թաղիքեայ «թագ»՝ որը կրում են հոգեւոր հայրերից քահանաները: Սրանից առաջնորդուելով՝ կարելի է համարել, որ այս ժամին արեւը թագաւորում է երկնակամարում, այսինքն իր բարձրակէտին է հասնում:

Հնարաւոր է, որ ճաշից յետոյ աշխատաւոր մարդու հանգստեան ժամն է, այն էլ «թաղ»-ծածկի տակ:

11.Արագոտ(աւանդուած է նաեւ «Առաղոտ», «Առաւար», «Տարափ»)

Ժամը 14:37-ից 15:36-ն է: Զուգահեռ է Նաւասարդ ամսուան:

Մեր կարծիքով անուանումներից ամենադիպուկը «Առաղոտ»-ն է, միայն թէ «Առաղօտ» ուղղագրութեամբ: Քանզի արեւը մեր գլխաւերեւում է եւ ստանում ենք նրա ստորին լոյսը, ինչը արտայայտուած է «առ»-ով, իսկ «աղօտ»-ը նշանակում է «սուր», այլապէս՝ ուղղահայեաց, այսինքն արեւի «ստորին սուր-ուղղահայեաց լոյս»-ն է հասնում մեզ:

«Տարափ»-ը բացայայտում է այդ լոյսի «հարուածող» յայտկանիշը:

12.Արփող(աւանդուած է նաեւ «Տարփող»)

Ժամը 15:37-ից 16:36-ն է: Զուգահեռ է Նաւասարդ ամսուան:

Գիշերային ժամեր

13.Խաւարակ(աւանդուած է նաեւ «Գիշերակ»)

Ժամը 16:37-ից 17:36-ն է: Զուգահեռ է Հոռի ամսուան:

Երկու անուններից առաջինը խօսում է խաւարի ակի մասին՝ ինչը արեւն է, որն այս ժամին իր ճառագայթների խաւով է պատում երկինքը: Իսկ «Գիշերակ»-ը լուսինն է՝ որն արեւի մայրամուտի պահին ծագում է արեւմուտքից: Գուցէ նաեւ արեւի ու լուսնի ակերի «հանդիպման» ժամն է:

14.Աղջամուղջ(աւանդուած է նաեւ «Աղջամղջակ»)

Ժամը 17:37-ից 18:36-ն է: Զուգահեռ է Հոռի ամսուան՝ Կոյս կենդանակերպին:

Ենթադրում ենք, որ արեւի դէպի «Մայր» մղուելու եւ մտնելու պահն է, քանզի «աղջ»-ը «աղիջ» եւ «աղջիկ» բառերից է գալիս՝ եւ «կոյս»-ի յատկանիշն ունի, «մուղ»-ը մղել բայի հիմքն է, իսկ «ջ»-ն «ջերմութիւն» իմաստն է կրում: Քանի որ աղջիկը կամ իգական էութիւնը սկզբունքօրէն ջուրն է ներկայացնում՝ ապա «Աղջամուղջ»-ը կը լինի արեւի «մղուելու ժամը՝ դէպի կոյսի կամ մաքուր ջրի ջերմութեան»:

15.Մթացեալ(աւանդուած է նաեւ «Բաւանդակ)

Ժամը 18:37-ից 19:36-ն է: Զուգահեռ է Սահմի ամսուան:

«Մթացեալ»-ը առնչւում է երկնքի մգանալուն: Իսկ «Բաւանդակ»-ը բաղադրուած է «բաւ-անդ-ակ» արմատներից, ուր ակը առաջին պարագային արեւն է, եւ մեր տեսադաշտից նրա (բաւ>բաբ=դուռ) փակուելն է «անդ»՝ իր «մօր անգանդում»: Երկրորդ պարագայում «ակ»-ը մարդ անհատն է, որ այդ ժամին «անդ»-ից, դաշտից, աշխատավայրից պէտք է վերադառնայ տուն: Հանգստանալու ժամն է:

Զուգահեռ «Սահմի» ամսանունը նոյնպէս բովանդակում է «սահման»-ն ու սահմանուելու եւ հանգստանալու գաղափարը:

16.Շաղաւօտ(աւանդուած է նաեւ «Խուժակ»)

Ժամը 19:37-ից 20:36-ն է: Զուգահեռ է Սահմի ամսուան:

Այս պարագայում զուգահեռ «Սահմի»-ն «իւղուելու», սնուելու գաղափարն է յուշում:

17.Կամաւօտ(աւանդուած է նաեւ «Համառօտ»)

Ժամը 20:37-ից 21:36-ն է: Զուգահեռ է Տրէ ամսուան:

18.Բաւական(աւանդուած է նաեւ «Կատաղատես»)

Ժամը 21:37-ից 22:36-ն է: Զուգահեռ է Տրէ ամսուան:

«Բաւական»-ը ներկայիս էլ օգտագործւում է որպէս անձնանուն, ինչը հասկանում ենք «բաւարար»՝ երբ ծնողները վերջակէտ են դնում զաւակ ունենալուն: Բառի մէջ կայ այլ կիրառական մի խորք էլ: «Բաւ» արմատը արաբերէն է տառադարձւում «բաբ» եւ նշանակում է «դուռ»: Իսկ «ակ»-ը պարիսպն է: Ունեցանք «պարսպին՝ դուռ», այսինքն պարսպի դուռը կամ դարպասը փակելու ժամը կոչուել է «Բաւական»:

«Ակ»-ը ի հարկէ նաեւ մի ամբողջական ինքնուրոյն միաւոր է՝ անձ է: Անձի դուռը աչքն է, որը փակելու եւ քուն մտնելու ժամը «Բաւական» է կոչուել:⁶⁷²672. Կարծում ենք, որ անգլ. «բայ-բայ»-«ցտեսութիւն»-ը, ռուս. «բայուբայ»-օրորոցայինը «բաւ»-ից են առաջացել, եւ ունեցել են նոյն խորհուրդը:

«Բաւական»-ի «Կատաղատես» զոյգը աստղագիտական բովանդակութիւն ունի: Կարծում ենք, որ «կատաղ»-ը անգլ. «cattle=արջառ»⁶⁷³673. Հետեւաբար «կատաղի» բառի բովանդակութիւնը կը լինի «արջառի իմաստութիւն»՝ այսինքն «արջառի ընդունակութիւն»-«վայրենութիւն», որը կենդանիների յատկանիշ է: բառն է՝ ինչը կարող է օգտագործուած լինել «կենդանակերպ» իմաստով, եւ «կատաղատես»-ը հերթական ամսի կենդանակերպի տեսանելի դառնալու ժամը կարող է լինել:

19.Խօթափեալ(աւանդուած է նաեւ «Հաւթափեալ»)

Ժամը 22:37-ից 23:36-ն է: Զուգահեռ է Քաղոց ամսուան:

«Խօթափեալ»-ը ճիշդ կը լինէր «Խաւթափեալ» կարդալ: Խաւը այստեղ աստղային ծածկոյթի գաղափարն է կրում, եւ աստղերի թափուելու-հորդելու ժամն է:

«Հաւթափեալ» տարբերակում «հաւ»-ը որպէս «սերմ» փոխարինում է «աստղ» բառին՝ հետեւաբար «Հաւթափեալ»-ը նոյնպէս ցոյց է տալիս երկնքի աստղերով ծածկուելու պահը: Սա արդիւնք է նախորդ ժամին երկնքի ամբողջական մթացմանը:

Զուգահեռ «Քաղոց» ամսանուան «աղ»-ը նշանակում է «սնունդ»՝ ինչը այս ժամին մեզ է հասնում որպէս լուսնի ու աստղերի լոյս:

20.Գիզակ(աւանդուած է նաեւ «Գիջակ», «Դազակ»)

ժամը 23:37-ից 24:36-ն է: Զուգահեռ է Քաղոց ամսուան:

Թէեւ մենք առաջարկել ենք «Գիսակ» ուղղագրութիւնը՝ սակայն «Գիզակ»-ը եւս իր բովանդակութեամբ չի հեռանում «Գիսակ»-ից:

«Գիզակ»-ը կազմուած է «գիզ» եւ «ակ» արմատներից, որտեղ «գիզ»-ը տառացիօրէն նշանակում է «գոյի գլխի իմաստութեան զօրութիւն», հետեւաբար «Գիզակ» ժամին գործ ունենք միտքն ու ուղեղը պայծառացնող ակի հետ:

Ըստ մեր երկրորդ յօդուածի՝ այդ ակը առաջին հերթին Արուսեակ մոլորակն է (Լուսաբեր-Venus-Venera) եւ նրա գիշերային իշխանութեան պահը կարող է համընկնել այս ժամի հետ:

21.Լուսակն(աւանդուած է նաեւ «Լուսաճեմ», «Լուսագայ»)

Ժամը 0:37-ից 1:36-ն է: Նրա զուգահեռն է Արաց ամիսը:

Ենթադրում ենք, որ «Լուսակն»-ը լուսինը պէտք է լինի՝ ու այս ժամը նրա իշխանութեան պահն է:

22.Առաւօտ(աւանդուած է նաեւ «Փողահար»)

«Առաւօտ»-ը երկարում է կէս-գիշերուայ ժամը 1:37-ից 2:36-ը: Դա առաձգական մի հասկացողութիւն չէ՝ ինչպէս ընդունուած է այսօր «առաւօտ» ասելիս: Զուգահեռ է Արաց ամսին՝ Խոյ կենդանակերպին:

23.Լուսափայլ(աւանդուած է նաեւ «Հետազօտ»)

Ժամը 2:37-ից 3:36-ն է: Զուգահեռ է Մեհեկան ամսուան:

24.Փայլածու(աւանդուած է նաեւ «Փայլածումն», «Կաքաւող»)

Ժամը 3:37-ից 4:36-ն է: Զուգահեռ է Մեհեկան ամսուան:

Զուգահեռ «Մեհեկան»-ը «ջրհոս» կենդանակերպն է՝ երբ «մեհ»-«երկնային ջուր»-ը Ծիր կաթինի մտաւոր էներգիան է, ուստի «Փայլածու»-ն ուղեղը պայծառացնող, առաւել եւս վերակենդանացնող ժամն է:

Փայլածուն «Mercury» մոլորակն է, եւ նրա իշխանութեան ժամն է սա: