15. Ահեկան

Աճառեանի մօտ «Հին հայոց իններորդ ամիսը»:⁶⁴⁸648. Հր. Աճառեան, նոյն, «Ահեկան» բառի տակ:

Մեզ մօտ էլ Ահեկանը իններորդ ամիսն է ամիի՝ իսկ տարուայ 2-րդը:

«Ահեկան»-ը ձգւում է գարնանային գիշերահաւասարից (Մարտի 21 կամ 20), մինչեւ Ապրիլի 19-ն կամ 18-ն համապատասխանաբար:⁶⁴⁹649. «Աստղագէտները Գարնանային գիշերահաւասարը տեղադրել են Խոյի 80 կամ 00-ին» ասում է Վան դեր-Վարդէնն իր «Пробуждающаяся наука Рождение астрономии» գրքում, Մոսկուայ, 1991, էջ 168: Մենք այն դրել ենք 00-ի վրայ, որպէս ամսուայ առաջին օրը:

«Ահ»-ը Աստուծոյ հուրն է (աուրան է), արական բնոյթի հուրն է, ⁶⁵⁰650. Արական սերմը: եւ արեւի հուրը: Իսկ «եկան»-ը «եկ անող» կամ «բերող» է, ուստի «Ահեկան»-ը առաջին դէպքում աուրա բերող ամիսն է, երկրորդ՝ կենդանիների զուգաւորումը իրականացնելու ամիսն է, իսկ երրորդ՝ արեւի հուրը կամ ջերմութիւնը բերող ամիսն է:

Փաստօրէն արական-իգական զուգաւորումը տեղի չի ունենում մինչեւ գիշերահաւասարը՝ երբ դրականն ու բացասականը, արականն ու իգականը իրենց ցանկութեամբ եւ ձգտումով հաւասարւում են, որից յետոյ դրական-արականը աւելանում, հզօրանում է եւ տիրում է իգականին:

«Ահեկան»-ը համապատասխանում է «Խոյ» կենդանակերպին՝ «խոփ» խորհրդանիշով, որը հողի խմորողն է, հետեւաբար հողը վարելու ամիսն է:

Գէորգ Հալաջեանի երկում կարդում ենք.

«Ամեն մի բնակիչ վստահորեն գիտեր, թե մարտի իննին (հին տոմարով) սկսվելու է ձյուն հալը: Առանց բացառության ամեն տարի, հին թվականով մարտի իննին, առավոտյան, ամենաուշը երեկոյան, սկսվում էր ձյունհալ քամին՝ լոտոսը, որն իր գործը վերջացնում էր մարտի 15-ից մինչեւ 21-ը»:⁶⁵¹651. Գէորգ Հալաջեան նոյն, էջ 203:

Հին տօմարով Մարտի 9-ն համապատասխանում է նոր տօմարի Մարտի 22-ին, ինչը գարնանային գիշերահաւասարին յաջորդող առաջին կամ երկրորդ օրն է: