ՅՕԴՈՒԱԾ «8»

ՍՈՒՐԲ ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՂՈՎ

«Մեզ պատիւ է տրուել, որ ոչնչից դառնանք էակներ՝ անարգութիւնից եւ փոքրութիւնից անցնենք մտաւոր եւ բանաւոր կեանքի»:

Սուրբ Մ. Մաշտոց, «Յաճախապատում»

1.Ժողովրդական Խաղերից եւ Ձեռնածութիւններից Ոմանց Խորհուրդները՝

Այբուբենում

Ձեռնածութիւնը ձեռքերով ու մատներով սիմբոլներ ցուցադրելով արտայայտուելու միջոց է, ինչից օգտւում են յատկապէս խուլ-համրերը, պարարուեստի վարպետները, դերասանները, բեմբասացները, եւայլն: Օրինակ՝

Ի՞նչ ենք հասկանում բթամատը վեր բարձրացնելով:

Ի՞նչ ենք հասկանում ցուցամատն ու միջնեմատը բարձրացնելով V ձեւով:

Իսկ ինչե՞ր են թաքնուած լարախաղացի եւ ժողովրդական այլ խաղերի մէջ:

Ո՞րտեղից է առաջացել եւ ի՞նչ հիմունքներով է կառուցուել «Բումերանգը»:

Եւ վերջապէս այս բոլորը ի՞նչ առնչութիւն ունեն Հայոց Այբուբենի հետ:

Քննարկենք ու գտնենք այդ կապը:

Մեր ուսումնասիրութիւնը ոչ պատահաբար անուանել ենք հնաւանդ ու մոռացուած բայց շատ ընդգրկուն «իմաստասիրութիւն» բառով, քանզի դա համատեղում է ոչ միայն փիլիսոփայութիւնը՝ այլեւ լեզուաբանութիւնը, մատեմատիկան, երաժշտութիւնը, բնագիտութիւնը, գծագրութիւնը՝ ինչպէս եւ անտեսանելիի գիտութիւնը:

Երբ ձեռքի մատներով հաշւումներ ենք կատարում՝ աջ բռունցքի դէպի երկինք ցցուած բութ մատը ներկայացնում է «մէկ» թիւը: Իսկ մէկն ու միակը առաջին հերթին պատկերում է երկնքի բարձրեալին՝ Աստծուն:

Մի՞թէ Աստուած բութ է, պիտի ասէք: Ի հարկէ ոչ: Աստուծոյ առաջ մե՛նք ենք բութ՝ որովհետեւ Նա անհասկանալի է մնում մեզ համար, ուստի եւ ներկայանում է բութ մատի կերպարանքով՝ որպէս «չհասկացուած» մի իրողութիւն:⁶⁹³693. «Բութ»-ը «Երկրորդ Ութ»-ն է՝ երբ առաջին Ութ-Կատարեալը Աստուածն է, իսկ երկրորդը Նօյ նահապետն է, Ութուն, Սասնայ Ծուռ ԴաւՈւթը։

Չ՞է որ հակառակ իր անուան՝ բութ մատը մատներից ամենագործունիան ու օգտաշատն է:

Ահա թէ ինչո՞ւ բութ մատը բարձրացնելով՝ հասկանում ենք «գերազանց, հրաշալի, կատարեալ»:

Ահա թէ ինչո՞ւ «Մէկ»-ը ներկայացնող «Ա» տառը Աստուած ու Աստուածային է նշանակում՝ նաեւ գերագոյն, վերին:

Ահա թէ ինչո՞ւ մկրտութեան արարողութեան ընթացքում քահանան միւռոնը ենթակայի անդամներին է քսում ու կնքում՝ աջ ձեռքի բութ մատով:

Ահա թէ ինչո՞ւ ֆրանսերէնում «Աս»-ը, անգլերէնում Ace-ը կամ ռուսերէնում «դուզ»-ը որպէս «մէկ»՝ թղթախաղում հզօրագոյն կարդն է: «Աս»-ի մասին խօսեցինք «Ասիայ» անունը վերլուծելիս:⁶⁹⁴694. Նաեւ տես ստորեւ՝ «ասուն» եւ «անասուն» բառերի վերլուծումը: Իսկ ռուս. «դուզ»-ը հայերէնում մնացել է «Դոյզն», «Դուզնաքեայ» բառերում, ինչպէս եւ Դերսիմի Զազա-Ալեւիների մօտ՝ սրբազան «Դուզիկ»-«Դուժիկ Բաբայ» լեռան անուան մէջ, որպէս գլխաւոր եւ միակ Բաբայ-Հայր Աստուած:

Սրանցով չի աւարտւում Բութ մատի բովանդակութիւնը: Ռուսերի (եւ ոչ միայն նրանց) օգտագործած «երեքի կոմբինացիայ»-ում բութը ներկայանում է որպէս արական բնոյթ: Քանզի «Ա»-ն (մեր փոքրատառը) ընդհանրապէս բոլոր լեզուներում պատկերում է նաեւ արական բնոյթը:

Աջ ցուցամատի թուային արժէքն է «երկուս»-ը՝ ինչը այբուբեններում «Բ»-ն է, «Բան»-ը՝ որն ի սկզբանէ էր:

Բանը առաջին հերթին հոգին է ու շունչը:

«Բան»-խօսքը հոգու եւ մտքի միասնական դրսեւորումն է:

Միտքն⁶⁹⁵695. «Միտք» բառի կառոյցն է «մի+տուք», երբ «մի»-ն «մէկ»-ն է՝ Աստուած, իսկ «տուք»-ը Նրա տուածներըկամ շնորհածներն են: ու լուսապսակ-աուրան գլխում են ծագում՝ եւ Աստուածատուր են:

Հոգին սրտում է՝ եւ հայրատուր (անձի հօրը շնորհողը նոյնպէս Աստուածն է):

«Բանել»-ը պարզապէս «աշխատել» չի նշանակում՝ այլ «հոգուով աշխատել», «գործի մէջ միտք ու հոգի դնել»:

Աստուածային թիւ-Բթամատն ու հոգու թիւ-ցուցամատը միասնաբար անսայթաք գործող մատներն են:

Երբ երկուսը միաժամանակ ցցուած են՝ ուրուագծում են Բումերանգը: Դա Աստուածային հոգու նիւթականացուած կերպարն է:

Բումերանգը նոյն իմաստաբանութեամբ ու պատկերով մեզ է աւանդուել Հայոց այբուբենի «ւ» տառով ու «2» թուով:

Արաբների (Պարսիկների, Պակիստանցիների եւայլն) ներկայիս օգտագործած թուային համակարգում «2»-ը պատկերւում է նոյն «ւ»-ի տեսքով՝ մի քիչ դիրքափոխուած, այսպէս.

գծ. «15»

Մի գուցէ ո՛չ գիտակցուած այլ պատահականութեամբ⁶⁹⁶696. Թէեւ պատահականութիւններ չկան, եւ դրանք պատահում են «ակամայ»՝ «Աստուծոյ կամքով»: ՝ Խորհրդային մատերիալիստները ո՛չ միայն եկեղեցիները քանդեցին՝ այլեւ մեր այբուբենից դուրս շպրտեցին հոգին պատկերող «ւ»-ը, եւ Հայոց արեւելեան հատուածը մնաց «անհոգի» այբուբենով, ու կրթուեց անհոգի գիտութեամբ:

Ցուցամատի ու միջնեմատի զուգորդումով «Յաղթութիւն կամ յաղթանակ» նշանակող V արտայայտութիւնը չի բխում լոկ անգլերէնի «Victory» բառից, ո՛չ էլ հռոմէկան «հինգ» թուանշանի խորհրդից՝ որտեղ V-ի իմաստն ու թուային արժէքը աղաւաղուած են:

«V»-ի արմատները քաղաքակրթութեան ամենախորքերից են գալիս: Դրան հանդիպեցինք Ուրարտական դրօշակում, հանդիպում ենք մարդկութեան ամենահին տարազների պատկերներում, խեցեղէն անօթների վրայ, գորգերում, եւայն: Դա ե՛ւ թռչունն է, ե՛ւ խոյը, ե՛ւ Է-էութեան թիւը: Այդ թիւն ունենալ՝ նշանակում է արժանանալ «Է»-ի (Աստուծոյ) որդի լինելու, եւ Նրան մարմնաւորել երկրի վրայ: Ուստի եւ դրանով արտայայտուած թագն ու «յաղթանակ»-ը՝ հոգեւոր-մտաւորի գերակայութիւնն ու յաղթանակն է նիւթապաշտութեան դէմ:

Քրիստոսն ասել է «Ես եմ Ալֆան ու Օմեկան», որտեղ «Ալֆան» պարունակում է այբուբենի «Ա»-ն եւ «Բ»-ն միասնաբար, իսկ «Օմեկան» Հայոց այբուբենական շարքում «Ք»-ն է: Այս երեքը միասնաբար ներկայացնում են Աստուածային Երրորդութիւնը:

Մարդկային երրորդութիւնն սկսւում է միջնամատից՝ «Գ»-ից, որը «երէք» թիւն է խորհրդանշում (բովանդակում է «երրորդութիւն»-ը), բայց եւ մարդ էութեան ու շնչաւորների առաջատարն է՝ գլուխը:

Մատնեմատը չորրորդն է ու «չորս» թիւն է խորհրդանշում: Բայց եւ մարդ-էութիւն ու նրա երրորդութեան սիրտն է՝ ու երկրորդ կենտրոնը, նաեւ «Դ» տառը:

Երբ հոգեւոր հայրերը – Ամենայն Հայոց հայրապետը, Հռոմի Պապը, եպիսկոպոսները – ուզում են օրհնել հաւատացեալ բազմութեանը՝ միացնում են աջ ձեռքի բթամատն ու մատնեմատը, ու մատների այդ դիրքով խաչակնքում են օդում: Ի՞նչ է դրա խորհուրդը:

Պարզեցինք, որ բթամատը խորհրդանշում է Աստծուն, իսկ մատնեմատը մարդ-էութեան սիրտը: Դրանց շաղկապումը նշանակում է մարդկանց սրտերի ու Աստուծոյ միջեւ կապի կամ հաղորդակցութեան հաստատումը՝ խաչ-սիրոյ միջոցով:

Մատնեմատին դրուող ամուսնական մատանին առաջին հերթին յուշում է արական ու իգական երկու էութիւնների սրտերի միասնութիւնը:

Բժիշկները արեան նմուշը վերցնում են սի՛րտը ներկայացնող մատնեմատից:

2.Հայոց այբուբենի կառուցուածքն ու խորհուրդները

Նախորդ յօդուածում ասացինք՝ որ մեզ տեսանելի ու հասանելի ամէն ինչ լոյս է, կամ լոյսերի համադրութիւն:

Առաջնորդուելով սուրբ Մ. Մաշտոցի աւանդած Սուրբ Երրորդութեան սկզբունքով՝ գտել ենք, որ տառերի բաղադրիչները ընդամէնը չորս տեսակի լոյսեր են՝ այսպէս.-

 

   «ա»  «բ»   «գ»  «դ» 
    գծ. «16»

Նկատելի է, որ առաջին երեք գծագրերը «Լ»-լոյսի տարբեր դրսեւորումներն են, ու բումերանգի երեք տարբերակներն են:

Լոյսերի այս չորս տեսակները տառերի մէջ տարբեր դիրքերում յայտնուելով՝ ունենում են որակական փոփոխութիւններ, բայց ո՛չ էական:

Անհրաժեշտ է կրկնել՝ որ բումերանգը (ւ-ն) առաջանում է բութ մատից եւ ցուցամատից, եւ նիւթականացուած պատկերն է Աստուածային Բանի ու Հոգու՝ որը շարժիչ ոյժն է նիւթական աշխարհի, եւ ճշգրիտ գիտութիւնների աղբիւրը:

Պատահական չէ, որ գրաբարում որոշ պայմանների տակ «ւ»-ին փոխարինում է «բ»-ն՝ օրինակ հոլովներում «բան»-ը գործիականում լինում է «բանի-ւ», բայց «աստղ-աստեղ-աստեղբ»:

Գծ. «16»-ի «դ»-ն որեւէ էակի ողնաշարն է, մարմինը, որին երբ աւելանում է բումերանգ-հոգին (գծ. «16»-ի «բ»-ն)՝ նա դառնում է շնչաւոր: Իսկ միւս բումերանգ-լոյսերը (շնորհները) էակին կամ անձին են տրւում ըստ ընկալունակութեան: Եթէ շնչաւորը մարդ է՝ նրան տրւում է կատարեալ ուղեղային («ուս»-ի) փառապսակ, եթէ անասուն կենդանի է՝ «ուշ»-ի փառապսակ-բումերանգ, եւայլն:

Բումերանգներն ունեն դիրքային տարբերակներ, որոնք բխում են տիեզերքի խորհրդանիշ շրջանագծից՝ երբ երկրաչափօրէն այն բաժանում ենք x հորիզոնական եւ y ուղղահայեաց հատուածների (գծ. «17»-ում նարնջագոյն հատուածները)

Այդ բումերանգներին հաստատուն տեսք տալու համար՝ դրանց բութ անկիւնները վերածենք ուղիղ անկեան (գծ. «18»):

Նոյն սկզբունքով էլ այլ համամասնութիւններ ունեցող «բումերանգները» պատկերելով՝ կ՛ունենանք այբուբենում գործող անհատ «բումերանգների» այսպիսի մի շարք (գծ. «19»).-

12 բումերանգներից իւրաքանչիւրն ունի ինքնուրոյն խորհուրդ՝ որոնցմով կը բացայայտուեն տառերի իմաստները, եւ կարելի կը լինի բանալ բառերի բուն բովանդակութիւնը:

«Թիթեռնիկ»-ի բացատրութեան մէջ մենք անդրադարձանք դրանց հիմնական խորհուրդներին: Փորձենք մանրամասնել:

Գծ. «19»-ում՝

«1»-ը տիեզերական որեւէ լոյս է: «2»-ը Աստուածապարգեւ լոյս է:

«3»-ը երկրային որեւէ լոյս է: «4»-ը երկրի լոյսն է:

«5»-ը երկնային որեւէ հոգեւոր լոյս է: «6»-ը Աստուածապարգեւ հոգեւոր լոյս է:

«7»-ն երկրային որեւէ հոգեւոր լոյս է: «8»-ն երկրի հոգեւոր լոյսն է:

«9»-ն հայրապարգեւ լուսապսակն է: «10»-ն Աստուածապարգեւ լուսապսակն է:

«11»-ը մայրապարգեւ լուսապսակն է: «12»-ը երկրի պարգեւած լուսապսակն է:

Վերադառնանք գծ. «16»-ի «դ»-ին:

Դա էութեան լոյսն է՝ ողնաշարը, որն ունի զարգացման սկզբունք:

Մաշտոցն ասում է՝ որ «էութիւնն ունի կեանքի երեք փուլ»:

Սակայն մինչեւ այդ փուլերին անցնելը՝ էութեան հոգի-սերմը գտնւում է անձի հօր մէջ:

Դա «ոչինչ»-ն է՝ եւ պատկերւում է «շեշտ»-ով (գծ. «20»-ի «1»-ը):

 

  «1» «2»   «3»   «4»

գծ. «20»

Հոգու մարմնաւորման առաջին քայլը այն է՝ երբ մայրական ձուին (նիւթին) է փոխանցւում հայրական սիրոյ հուրը (շեշտը), եւ սկսւում է սաղմնաւորումը:

Յաջորդ փուլը էակի կազմաւորման բացարձակ անգիտակից ժամանակն է՝ եւ պատկերւում է փոքր «բութ»-ով (գծ «20»-ի «2»-ը):

Փոքր «բութ»-ը խորհրդանշում է նաեւ կեանքի առաջին փուլի աւարտին տրուած աստուածապարգեւ կայծը (փառը)՝ որի ներգործութեամբ միայն էութիւնը կարող է ծնուել:

Էակի կեանքի երրորդ փուլը անչափահասութեան շրջանն է՝ երբ նա ապրում ու աճում է հենուելով ծնողների եւ հարազատների օժանդակութեանը:

Այն պատկերւում է մեծ բութով (գծ. «20»-ի «3»-ը):

Չորրորդը չափահասութեան շրջանն է՝ երբ էութիւնը ֆիզիկապէս արդէն կայացած է, եւ տառերում ներկայանում է յաճախ օգտագործուող ուղղահայեաց գծով (գծ. «20»-ի «4»-ը):

Գծ. «20»-ում տրուած մասնիկների գաղափարային հիմքի վրայ են կառուցուել սեպագիր տառերը:

Համոզուած ենք, որ սոյն 16 մասնիկներն ու դրանց խորհուրդները ո՛չ միայն Հայոց այբուբենի հիմքերն են՝ այլ անկասկած մարդկութեան ծանօթ բոլոր այբուբենների:

Ներկայացնենք Հայոց այբուբենի իւրաքանչիւր տառն իր հոգեւոր, լուսապսակային եւ էական բաղադրիչներով՝ ըստ մեր պատկերացումների:

Հիմք ենք վերցրել վաստակաշատ լեզուաբան լուսահոգի Վահան Սարգսեանի «Հայոց Գրերի Ծագումը» երկում բերուած Հայոց տառերի հնագոյն կերպարանքները:

Image

Վերադառնանք լարախաղացին:

Պատահականութիւն չէ, որ դեռեւս ոչ վաղ անցեալում լարախաղացներն իրենց վարպետութիւնը ցուցադրում էին յատկապէս կրօնական մեծ տօների օրերում (Նաւասարդեան տօնախմբութիւններում, Զատկի օրերում)՝ վանքերի հարեւանութեամբ: Լարախաղացն ու նրա օգնականը, նրանց ներկայացումն ու հանդերձանքները ունեցել են ծիսական ու խորհրդապաշտական խորք, ինչպէս եւ դաստիարակչական նպատակ: Դրանք անմիջականօրէն կապ ունեն այբուբենի կառուցուածքի ու խորհուրդների հետ:

Լարախաղացի լարը ամրացնող չորս ցիցերը էութեան առաջընթացն ապահովող չորս սիւներն են:⁶⁹⁷697. Սբ. Գրիգոր Լուսաւորչի ակնարկած չորս սիւներն են, որոնք էութեան ֆիզիկական եւ հոգեւոր կառուցուածքն են ներկայացնում, նրա «սուրբ երրորդութիւն»-«չորրորդութիւնը»: Պարանը՝ երկրի վրայ գործելու համար տրուած տեւողութեան ժամանակամիջոցն է, ⁶⁹⁸698. Համեմատել հէքիաթներում «կեանքի կծիկը» քանդող պառաւի պատմութեան հետ: որը պէտք է անցնել արեւմուտքից դէպի արեւելք (ծննդից զարգացում):

Եթէ էակը ձգտի կամ թեքուի դէպի աջ կամ ձախ՝ դատապարտուած կը լինի ընկնել-մեռնելու: Այսինքն նա իրաւունք չունի ծայրահեղ մտաւորական եւ կամ ծայրահեղ նիւթապաշտ լինելու: Երկուսն էլ մահացու են:

Քանզի «աջ»-ը հոգեւոր-մտաւոր ոլորտն է՝ իսկ «ձախ»-ը ֆիզիկական, նիւթական: Երկիր մոլորակի երկբնոյթ իրականութեան պայմաններում՝ անձը պէտք է կարողանայ հաւասարակշռել իր գործունէութիւնը, յատկապէս թռիչքնե՛ր կատարելու պահերին (հոգեւոր, գիտական թռիչք):

Պարան-ժամանակամիջոցը այբուբենում արտայայտւում է կցորդող հորիզոնական գծիկներով (գծ. «21»-ում սլաքներով նշուած), որոնք հասունացման տարբեր պարբերաշրջանների տեւողութիւններն են, երաժշտական տերմինով՝ «ինտերվալները», հին հայերէնով՝ «ամանակ»-ները:

 

գծ. «21»

Լարախաղացը հասուն եւ գործող մարդն է պարանի վրայ (գծ. «20»-ի «4»-ը): Նրա ձեռքի գաւազանը (գլխի - ուղեղի աւազանը) խորհրդանշում է այն նժարը՝ որով կշռադատում է (վերուվար է անում) ու գործում իր կեանքի ընթացքում:

Ասպարէզ դուրս գալու համար նա մագլցում է շեղադիր պարանով՝ մեծ բութով (գծ. «20»-ի «3»-ը), ցոյց տալով ծննդից ու անչափահասութիւնից չափահասութեան եւ ինքնագործունէութեան անցման ուղին ու խորհուրդը:

Մինչեւ ճանապարհ ելնելը՝ նա գետնի վրայ է, եւ «ոչինչ» է:⁶⁹⁹699. Նախ իր հօր մէջ է՝ ապա մօր արգանդում է:

Նրա «օգնական» ծաղրածուն՝ ոչնչութեան եւ անգիտակցութեան մէջ մոլորուած անձն է, ⁷⁰⁰700. Հոգին «քաւարանում»՝ ինչը պէտք է հասկանալ նաեւ անգիտակից կենդանական կեանքը: որը չի՛ արժանացել մարմնաւորուելու կամ կեանք մտնելու որպէս ՄԱՐԴ: Նա փորձում է հետեւել լարախաղացին՝ բայց ընկնում է առաջի՛ն իսկ քայլից, որովհետեւ դեռեւս չի գիտակցել իր անելիքը լոյս աշխարհում (օրինակ՝ մահացող նորածինը, մանուկը): Նա ստիպուած է ողորմութիւն խնդրել ներկաներից (հրեշտակներից)՝ մտաւոր-հոգեւոր տհասութիւնից դուրս գալու համար, նաեւ խնդրել Աստուծոյ ողորմածութիւնը՝ վերստին մա՛րդ ծնուելու համար:

Կեանքի այս փուլերը առնչութիւն ունեն երաժշտական գլխաւոր 4 ձայնանիշերի հետ (Ա, Ե, Է, Ը - Do, Re, Mi, Fa)⁷⁰¹701. Ա-Աստուածային ձայն, Ե-մարմնաւորի ձայն ընդհանրապէս, Է-արական էութեան ձայն, Ը-իգական էութեան ձայն: Միչդեռ՝ Do-տիեզերական ձայն, Re-երկրային ձայն, Mi-Եսի՝ որպէս առաջին դէմքի/ արական էութեան ձայն, Fa-իգական էութեան ձայն: , 4 գլխաւոր գոյների հետ, ճառագայթի 4 գլխաւոր տեսակների հետ եւայլն:

Էութեան գոյութեան պարբերաշրջաններն ունեն նաեւ հակառակ ընթացք՝ ծերութիւն-իմաստութիւն, պառաւութիւն (երբ հենարան-գաւազանով են շարժւում), մահ՝ եւ կրկին «ոչինչ»: Հակադարձ 4 միաւորների հետ (8 փուլերով) ամբողջանում է շրջանառութիւնը՝ եւ փակւում է շրջանակը, սկիզբ տալով նոր մի պարբերաշրջանի ու նոր կեանքի՝ տարբեր մի հարթութեան վրայ: Գորգերի վրայ հանդիպում ենք «լարախաղաց»-ի (ու խաչի) խորհրդին (գծ. «22»)՝ սակայն խորհրդանշական մի փոքր այլ իմաստաւորումով, կապուած լարն ամրացնող չորս հենարանների հետ:

Ինչպէս արդէն տեսանք «Յօդուած 6»-ում, որ սոյն գծ. «23»-ն նշանակում է «Աստուծոյ թիւը», որի մէջ կայ նաեւ «երկինք» գաղափարը: Իսկ գծ. «24»-ն ունի «երկիր» իմաստը: Ուստի լարախաղացի լարը մի կողմից ամրացուած է երկնքին՝ միւս կողմից էլ երկրին: Հետեւաբար լարախաղացը գտնւում է երկրի եւ երկնքի միջեւ: Նա կա՛մ հասնելու է աստուածային բարձունքին՝ կամ էլ գլորուելու է երկրի անդունդները: