18. Հրոտից

Աճառեանի մօտ՝ «Հայկական տարուայ վերջին ամիսը»:⁶⁵⁵655. Հր. Աճառեան, նոյն, «Հրոտից» բառի տակ:

Յաջորդելով 11-րդ «Մարգաց»-ին՝ «Հրոտից»-ը չէր կարող «տարուայ վերջին ամիսը» լինել, քանզի հայկական տօմարը 13-ամսեայ է եղել, հետեւաբար ամիի11-րդ ամսից յետոյ՝ Հրոտիցը եղել է հերթական 12-րդ ամիսը, իսկ տարուայ 5-րդը:

«Հրոտից»-ն սկսւում է Յունիսի 19/18-ին՝ եւ աւարտւում Յուլիսի 18/17-ին: Այս միջոցին բոյսերի պտուղներն աճում են ու փարթամանում:

«Հրոտից»-ը համապատասխանում է «Խեցգետին» կենդանակերպին:

Տօմարի երկրային հարթութեան շրջանակներին համապատասխան վերականգնելով այս բառի արմատները՝ ստանում ենք «հուր ուտ-ից», այսինքն ուտելու սնունդ: Հետեւաբար «Հրոտից» ամսին բանջարեղէն ուտելիքների եւ կաթնեղէնի առատութիւն է լինում:

Հայաստանեայց եկեղեցու տօնացոյցում այս ամսուայ ընթացքում տեղի են ունենում «Բարեկենդան Վարդավառի Պահոց»-ն ու «Վարդավառ» տօնը՝ որոնց միջեւ կայ մի պահք: Թերեւս «Հրոտից» անուան մէջ թաքնուած «ուտից»-ը հենց ակնարկում է այդ պահքի բանջարեղենով սնուելու կարգին:

Այս հարթութեան տեսանկիւնից՝ «Հրոտից»-ի զուգահեռ «Խեցգետին» անուան «Խեցի»-ն մարդու «հողեղէն մարմին»-ն է, որը «գետին», «հոսող ջրին» է յանձնւում. այսինքն այս ամսում մարդը հոսող ջրի մէջ մկրտուելու խնդիր ունի՝ ինչը փոխարինուել է Վարդավառի տօնին իրար վրայ ջուր ցանելու մանկական խաղին: Այդ ծէսի իսկական կարգը պահպանել են հինդուսները:

Իրար յաջորդող Հրոտից-Խեցգետինն ու Նաւասարդը անկասկած առնչւում են Ջրհեղեղին՝ եւ դրանից մաքուր դուրս եկած նոր մարդուն, Նօյ նահապետին:

Վերջին յօդուածում նայել «Վարդավառ» բառի մեկնութեանը:

Վերոյիշեալ բացատրութիւնները ի հարկէ ամբողջական ու բացարձակ չեն: