Յառաջաբան

«Որտեղ որ կը սերմանեն խարդախութիւն, խօսքի թոյն՝ Այնտեղ պէտք է խելք ու հաւատք, ուշիմութիւն, գիտութիւն»:

«Երբ չարի դէմ բարի եղար՝ կը ստանաս չար հատուցում»:

Ֆիրդուսի՝ «Սիաւուշ»

Մարդկային մտքի համար դժուար է համակերպուել ոեւէ գիտական – կիրառական թէ տեսական նորամուծութեան, ուր մնաց ընդունել մշակութային ոլորտների հիմքերը վերատեսութեան ենթարկող մի գործ, որի դէմ վստահաբար պիտի բարձրանան միջազգայնօրէն ու ազգայնօրէն սահմանուած կարծրատիպեր, հսկայածաւալ գրականութիւն, հեղինակութիւններ, դասագրքեր, մասնագէտների բանակ, ինստիտուտներ:

Մենք երբէք չէինք ցանկանայ այդպիսի գորշ մի պատնէշ-բանակի դէմ դրօշակ պարզել կամ սուր ճօճել՝ ինչպէս մի Դոն Քիշոտ կամ մի Նազովրեցի:

Սակայն ստիպուեցինք…

Քանզի ինչպէս ամբողջ աշխարհը, այդպէս էլ մենք ու մեր որդիները կանգնած ենք միջազգային տեռորիզմի դէմ հանդիման, որի գլխաւոր եւ վերջնական թիրախն է մարդկութեան դարաւոր մշակութային ժառանգութիւնը, յիշողութիւնը:

Մշակութային առաջին մեծածաւալ եւ գիտակցուած տեռորիզմը կիրառուեց պատմական Հայաստանում, 1915-ի ցեղասպանութեամբ: Կատարուածը այսօր էլ է շարունակւում աւելի կատարելագործուած միջոցներով ու ձեւերով, զանազան աշխարհասփիւռ վա՛յ հայագիտական հիմնարկների ծաւալած աշխատանքներով, այս անգամ խեղաթիւրելով մեր պատմութիւնն ու հոգեւոր արժէքները, խախտելով հաւատքը մեր անցեալի ու պապերի հանդէպ:

Այսօր հայ մարդն իր անկախ հայրենիքում նստած՝ զգում է այն ահաւոր աղէտը, որ կախուել է իր գլխի վրայ: Ինքնուրոյնութի՛ւնը, աւանդական ապրելաձեւը, նոյնիսկ իր լեզո՛ւն կորցնելու վտանգները դռների ետեւում չեն կանգնած, այլ իր տան, իր օջախի մէջ են՝ հեռուստատեսութեամբ, աղանդաւորութեամբ եւ մասամբ նորին:

Սոյն երկը ուշքի հրաւիրելու, սթափեցնելու եւ զգաստացնելու մի փորձ է, նաեւ հաւատքի ներշնչանք՝ մեր ներուժի, մեր անցեալի, ներկայի ու ապագայի հանդէպ:

Առաջին հայեացքով թւում է թէ այս գործը բաղկանում է իրարից անկախ ու անկապ յօդուածներից:

Մինչդեռ «Յօդուած 1»-ով մենք ցոյց ենք տուել մեր աշխատանքի սկզբունքը, թէ մի բառ, կամ նոյնիսկ մի տառ ինչպիսի ճակատագրական աղաւաղում կարող է մտցնել պատմական լրջագոյն մի իրողութեան մէջ: Այսպիսով մենք ընթերցողին մղում ենք լինելու բծախնդիր, լրջախոհ եւ քննախոյզ: Առաւել եւս, ընթերցողի մտածողութեան մէջ սերմանում ենք եւ ամրապնդում այն գաղափարը՝ որ մեր նախնիները իրենց աւանդած ժայռապատկերներում, ճարտարապետական կառոյցներում, գորգերում եւ կարպետներում, մագաղաթեայ մատեաններում, մանրանկարներում եւ ձեռագործ հիւսուածեղէններում ի զուր չեն օգտագործել ոեւէ մի կէտ, մի գիծ, մի տառ, մի հանգոյց եւ մի բառ: Նրանք լաւագոյնս գիտակցել են իրենց իւրաքանչիւր արտայայտութեան, արարքի, խօսքի ու գործի կշիռը:

«Յօդուած 2»-ը նախ եւ առաջ ինքնաճանաչողութեան նախադրեալն է, որն էլ մեզ կը հասցնի աշխարհաճանաչողութեան եւ տիեզերաճանաչողութեան:

Պէտք է ընդգծել, որ մեր շուրջ եւ մեզանից շատ հեռու ապրող ազգերի գիտունները եւ նոյնիսկ հասարակ անդամները լաւ գիտեն հայ ազգի ինքնութիւնն ու էութիւնը:

Այդ մե՛նք չգիտենք մեր ով լինելը:

Ահա այդպիսի ապուշ ու անգիտակից մի վիճակում ենք գտնւում երկար ժամանակից ի վեր: Այդ պատճառով էլ մեր չարակամները դարեր շարունակ օգտուել են մեզանից՝ փորձելով սեփականացնել ու մարսել թէ՛ մեր մշակոյթը, եւ թէ՛ հոգեւոր ու նիւթական ժառանգութիւնները, նոյնիսկ մեր հայրենի բնօրրանի վերջին պատառիկները:

Այս ենթաշարքը ծանրակշիռ դատաստանն է այն պատմաբանների՝ որոնք փորձել են հայերիս ներկայացնել որպէս ոչ տեղաբնիկների: Դատաստանն է այն գիտնականների՝ որոնք մեր լեզուն դիտում են որպէս «մուրացիկ» մի լեզու, մինչդեռ այն՝ մարդկութեան նախամայր լեզուի մինչեւ օրս պահպանուած ամենահարազատ բնօրինակն է: Այն նոյնիսկ գիտութիւնների հիմնաքարն է, Աստուածային Սուրբ Գրոց, առասպելների եւ մարդկային խորագոյն անցեալի պատմութեան բանալին է:

Սոյն յօդուածը բաժանել ենք երեք առանձին գլուխների՝ «գիրք»-երի:

Առաջին գլխում քննութեան են առնուել երկիր մոլորակի առաջին բնակիչների՝ ներկայ մարդկութեան տեսակներն արարող հսկաների մինչ ջրհեղեղեան առասպելաբանութիւնը, նրանց ծագումնաբանութիւնը, յատկանիշներն ու առաքելութիւնը:

Երկրորդ եւ երրորդ գլուխներում քննարկուել են ետջրհեղեղեան իրադարձութիւններն ու մեզ մօտիկ ժամանակների պատմական մի շարք տուեալների իսկութիւնը:

Յօդուած «3»-ը մատեմատիկական լեզուով ասած այն հաստատունն է՝ որով միամիտ երկմտութիւնն ու կասկածները, թերահաւատութիւնն ու անվստահութիւնը մեր գտածոների եւ վարկածների հանդէպ օդ կը ցնդեն (ցանկութեան պարագայում ի հարկէ), եւ Հայ մարդը կը կարողանայ բաց ճակատով, ուղիղ մէջքով եւ ինքնավստահ ներկայանալ մարդկութեան:

Յօդուած «4»-ը մի փորձ է՝ լեզուաբանական համեմատութիւններով վերականգնելու տիեզերական ու համամարդկային մի առեղծուած, որն իրարից հեռացած ու օտարացած մարդկային այլեւայլ հաւաքականութիւնների շրջանակներից ներս պատմուել է զանազան ձեւերով ու բառերով, եւ դարձել է անճանաչելի, անհամատեղելի: Մինչդեռ ճշմարտութիւնը «մէկ»-ն է, եւ մարդկային սկիզբն ու պատմութիւնը նոյնպէս բխում է «Մէկ»-ից, նոյն Հօրից, նոյն եւ միակ Աստծուց, եւ նոյն տեղից:

Մեր կարծիքով Յօդուած «5»-ը նոր լոյս կը սփռի ետջրհեղեղեան համաշխարհային հնագոյն եւ հաստատուն տօմարի կառուցուածքի, իմաստաբանութեան ու խորհուրդների վրայ:

Դրա հիմամբ կարելի է ուղղել ներկայ օրացուցային անճշտութիւնները՝ եւ համընթաց ու ներդաշնակ քայլել տիեզերքի սրտի տրոփիւնների հետ:

Յօդուածներ 6, 7, 8, եւ 9-ն Մաշտոցեան իմաստութիւններով հագեցած համապարփակ վերլուծումներ են, ուր նկատի են առնուել թուերից մի քանիսը, նրանց կառուցուածքային խորհուրդները, զուգահեռ անցկացնելով այբուբենի համապատասխան տառերի հետ, ապա ներկայացուել են նրանցից բխող որոշ խորհրդանիշեր ու ժայռապատկերներ, նոյնիսկ մի քանի խաղեր:

Յօդուած «10»-ն նշանակալի հայագիտական մի ուսումնասիրութիւն է, որ նոր ուղի կը հարթի լեզուաբանութեան տեսութեան ու կիրառութեան ոլորտներից ներս:

Սա ի հարկէ ծանր ու խրթին նիւթ է, որ մի գուցէ չհուզի շարքային ընթերցողին, սակայն մեր ցանկութիւնն է՝ որ իւրաքանչիւր հայ մարդ ճիգ չխնայի տեղեակ լինելու խնդրին, քանզի այն մարտավարական նշանակութիւն ունի ազգի ապագայ զարգացման ու հզօրացման համար:

Յօդուած «11»-ն ու «Յօդուած 12»-ն հանրութեան առջեւ մեր երկու ելոյթների պատճեններն են, որոնք ուղղուած են կիրառութեան մէջ ներկայացնելու Մաշտոցեան վարդապետութիւնը՝ այսօրուայ իրականութեան պայմաններում:

Յօդուած «13»-ը կը բացայայտի Աստուածաբանական էական մի դրոյթ:

Յօդուած «14»-ը մի քանի բառի արմատական վերլուծումներն են՝ մեր մեթոտաբանութեամբ:

Ընթերցողից կը խնդրենք, որ կարդալու ժամանակ անպայման իր սեղանին ունենայ պրոֆեսոր-դոկտոր Բաբկեն Յարութիւնեանի հեղինակած եւ ՀՀ ազգային ակադեմիայի հրատարակած «Հայաստանի Պատմության Ատլաս»-ը (Ա. մաս), հրատարակուած Երեւանում, 2004 թուականին (այսուհետեւ կը յիշատակենք որպէս «Ատլաս»), առանց որի հնարաւոր չի ընկալել մեր քննարկած նիւթերից շատերը:

Ի հարկէ ցանկալի է լսել ծանրակշիռ եւ յատկապէս անաչառ մտաւորականութեան քննադատութիւններն ու մտորումները մեր երկի մասին:

Կենդանակերպերի եւ համաստեղութիւնների քարտէսային ձեւաւորումն ու գծագրումը կը պարտինք ընկերներ Լեւոն Գազանճեանին եւ Յակոբ Տոլմաճեանին։