Ճառ Գ.^Ծ-1212. Ճառ «Գ» - Գլխի, Գլխաւորի եւ գոյութեան մասին:

Հաւատքի Միտքը
Հաւատքի ճշմարտութիւնը մտքի՛ աչքի լոյսն է՝ որն զգում է առաջընթացի խորհուրդների յիշատակները: Նա Լոյսն է գիտութեան եւ իմաստութեան՝ որը Սուրբ Հոգուց է շնորհւում եւ լուսաւորում է առաջնորդ հանդիսացող մտքերը: Նա Սուրբ Գրքի միջոցով մեր դէմ յանդիման է հանում աներեւոյթները՝ այնպէս ինչպէս արեգակի լոյսը աչքի տեսողութան առաջ է հանում երեւելիները:
Հաւատքի ճշմարտութեան միջոցով՝ երեւելի են դառնում Աստուածային Տէրութեան անքննելի մեծութեան այլեւայլ լոյսերը: Քանզի Նրա մեծութիւնը աննման է եւ անհամեմատելի, աննկարագրելի ու անսահման, անհասանելի ու անբաւ: Սակայն նեղութեան պահերին թէ անդորրի՝ Նա միայն աներկբայ հաւատով ու օրհնանքով է տեսանելի ու իմանալի դառնում մեզ, արարածներիս: Եւ Սուրբ Երրորդութեան հաւատքի մէջ զօրացողը՝ կը լինի հաւատքի իր մարտակիցների կողքին՝ ու կը մնայ անսասան: Քանզի Անսկիզբ Էութեամբ, Մշտնջենաւոր Լոյսի անփոփոխ ճշմարտութեամբ, եւ Կենսատու Կենդանութեան ուղիղ հաւատքով լուսաւորեալները՝ երբէք չե՛ն խոտորւում հայհոյական ունայնաբանութիւններ անելու Հօր, Որդու եւ Սուրբ Հոգու հասցէին:
Երբէք անտես չթողնէ՛ք շնորհներ աւետող Գրքի խօսքերը՝ որպէսզի դրանց միջոցով հասնէք խոստացեալ երանութիւններին, անմահութեան ու անեղծութեան, որ մի՛շտ ընկալէք Նրա Տէրութեան բարերար դարմանները: Ձեր սրտերում ամե՛ն օր թող լինի Նրա արքայութեանն հասնելու յոյսը. չմոռանա՛ք Տիրոջ շնորհների կենդանարար պարգեւները. թող Նրա խնամակալութիւնը օգնակա՛ն ունենաք ձեր անգիտութեան եւ տկարութեան պահերին՝ սատանայի հնարամտութիւնների դէմ, որոնցով նա ամեն ժամ թշնամանք է սերմանում:
Ոպէսզի ձեր աճին համապատասխան զօրանալով հաւատքում դէպի կեանք առաջնորդող խրատներով՝ հասնէք առաքինութեան կատարելութեան:
Իւրաքանչիւր վարմունքի համար էլ մտաբերէք երեւելի թէ աներեւոյթ սուրբերի խրատները՝ որ դրանց միջոցով ճանաչէք ճշմարտութիւնները:
Որովհետեւ ինքնաբաւ լինելով՝ հասու չէ՛ք դառնար Աստուածային մեծութեան փառերին, ինչպէս որ հրեշտակների հոգեւոր գունդերը, սերովբէներն ու քէրովբէները անհաս են դրանց:

Աստուծոյ մտերիմ ծառան՝ Մովսէս, մեզ է քարոզել Աստուծոյ էութեան զօրութիւնն ու Նրա իմաստութեան կատարեալ գիտութիւնը:
«Ես եմ՝ ասում է¹⁴³143. Ելք. Գ 14: , Աստուածն՝ որ Է-ն է»:
Այսպիսով, Մովսէսն արարածների մէջ սփռել է Աստուածային Էութեան լոյսը՝ որպէսզի անփոփոխ գիտութեամբ ընկալեն Նրա փառերի անբաւ մեծութիւնն ու անծին իսկութիւնը, Նրա անսկիզբ էութեան ճշմարտութիւնը, անփոփոխ մշտնջենաւորութիւնն ու անհասանելի ու անվրէպ իմաստութիւնը՝ ինչպէս քարոզել են օրէնսդիրն ու օրինապահները, իւրաքանչիւրն ըստ իր շնորհի:
Աստուած այդպէս է նախատեսել՝ որպէսզի մարդկանցից խլի՛ դժնդակ, աղտոտ ու վնասակար ապերախտութիւնները, եւ նրանց յորդորի լուսաւոր, շահաբեր ու օգտակար երախտիքներով՝ մինչեւ ժամանակների վախճանի հասունացումը:
Այս ձեւով են փառաւորուել ու պատւուել Բարերարի արբանեակները: Ինչպէս երբ Աստուած Մովսէսին առաքել է ապերախտ ժողովուրդի մօտ՝ ցոյց է տուել Իր խնամքների քաղցրութիւնը. որովհետեւ ասել է. «Գթացող եմ Ես ու ողորմած, երկայնամիտ եմ ու բազմողորմ՝ եւ ափսոսո՛ւմ եմ արարածներին»¹⁴⁴144. Բ. Օր. Ե 10, Ելք. ԼԴ 6: :
Քանզի շնորհից վրիպողներին Նա այսպէս է ուղղում՝ ու նրանց վերստին է նորոգում Իր ամենակալ զօրութեամբ, եւ Իր սիրով առատօրէն պարգեւատու է լինում նրանց՝ եւ կոչ է անում որդեգրելու շնորհները:

Հետեւաբար, անարատ սրբութիւն փափագող այսպիսի ազատ առաքինիներին Նա տեղ է տալիս Ամենասուրբ Երրորդութեան լուսաւոր աշխարհում՝ եւ Իր անփոփոխ ճշմարտութեամբ նրանց կարգում է որդեգիրների շարքում: Քանզի այս արուեստների արուեստաւորը Տէրն է՝ որին պէտք է աշակերտել եւ ընդունել որպէս առաքինիների նահատակ¹⁴⁶146. Առաջնորդ: , եւ որպէս ճշմարտութեան գործակից՝ Իր արարածների համար. որովհետեւ հոգիների եւ մարմինների տեսուչները այս ձեւով կը լինեն Աստուծոյ սիրով՝ հեռաւորների ու մերձաւորների նկատմամբ:

Արդ, պէտք է արդարութեամբ ու սրբութեամբ լցուենք ճշմարիտ հաւատքով եւ առաքինութեան գործերով՝ որպէսզի հաստատուենք Աստուծոյ աներեւոյթ փառերի մեծութեան մէջ, որն անքննելի է ու անպատմելի, եւ ըստ աւետիսների՝ անսպառ ու անճառ¹⁴⁷147. Աննկարագրելի: է Իր փառաւորութեամբ:
Եւ ամբողջ սրտով ու ճշմարիտ խոստովանութեամբ պէտք է օրհնենք Արարչի անքննելի մեծութիւնը, եւ հաստատուն լինենք կենդանի յոյս-իմացականութեան ու հանգստարար հանգստի նկատմամբ՝ որոնք կարելի է միայն երեւակայութեամբ ընկալել, քանզի նրանց ո՛չ աչքը կարող է տեսնել, ո՛չ ունկը կարող է լսել, եւ ո՛չ էլ մարդկային սիրտը կարող է զգալ, եւ որոնք Աստուած պատրաստել է Իր սիրելիների համար¹⁴⁵145. Ա. Կոր. Ա 19 (Անթ.): :

Այս բոլորի դիմաց պարտաւոր ենք միշտ գոհանալ Աստուծոյ արարչական խնամքներից՝ քանի որ Նա մեզ արժանացնում է երեւելի եւ աներեւոյթ այնքա¯ն բարիքների: Օրհնելով օրհնե՛նք Նրա անմահ Տէրութիւնը ցերեկ ու գիշեր անմեղկելի սիրով, մտերիմ կամքով եւ անարատ սրբութեամբ:
Քանզի անճառելի են այն բարիքները՝ որոնք վայելելու են սուրբերը, եւ որոնք առաջանում են Աստուծոյ կենդանարար սիրուց՝ խնամքների բորբոքումով:
Այս ամենը անմոռաց յիշելով՝ մեր մտքերում պահենք Նրա սրբութեան խնամքները, վկայենք Նրա պատճառած հաճոյքների մասին, եւ գովերգենք Աստուծոյ փառքը: Քանզի ինչպէս արեգակի ճառագայթները առաջ ընթանալով առաւել են ծաւալւում՝ այդպէս էլ առաջ է ընթանում ու ծաւալւում Է-ի ճշմարտութեան անփոփոխ իսկութիւնը, որն անհասանելի է աւելի՝ քան Նրա միտքն ու խորհուրդները, եւ որի մասին ասւում է թէ եղել է նախ քան արարածները, եւ լինելու է յաւիտենականներից էլ յետոյ: Նա առաւել բարձունքներում է՝ քան երկինքների երկինքը^Ծ-88. «Զերկինս երկնից»=«Երկինքների երկինքը» Առասպելների, աւանդավէպերի, նաեւ ժողովրդական խօսքի մէջ պահպանուել է 7 երկնքի մասին յիշողութիւն: Դրանցից եօթերորդը (երկինքների երկինքը) աստղային- տիեզերային երկինքն է, որն իր մէջ է պարփակում մնացած վեցին: Վերջինները արտացոլում են 7-րդի պատկերը (պրոյեկցիան), ինչպէս ռուսական մատրյոշկաները: Այդ վեց երկինքները երկրի վրայ պատճենուելեն որպէս ցամաքամասերի լեռնաշղթաներ ու մեծ գետեր: Աստղերի առաջին եւ փոքրագոյն մատրյոշկա-պատճենը երկրի վրայ Հայկական լեռնաշխարհն է, իր գագաթ-աստեղերով ու գետերի հոսքագծերով։ Նախադասութեան մէջ խօսքը վերաբերւում է 7-րդ երկնքին, որից էլ վեր Արարիչն է՝եօթ երկինքների մայր օրինակը: , եւ աւելի խորն է՝ քան ծովի անդունդները, եւ կա՛յ ու կը մնայ Իր անսահմանութեամբ:
Արարածները միակ Անսկիզբ Էութիւնից այցելութիւն են ստանում՝ Նրա բարերար կամեցողութեամբ. որովհետեւ Նրա իմաստութեան զօրութիւնը անսահման ու անկշիռ Է. Նա անբաւ եւ յստակ աղբիւր է, ամենազօր եւ ամենակալ Է: Նա կեանք է՝ եւ կենարար, մշտնջենական լոյս է՝ ահեղ, հզօր, ամենիմաստ. Նա յառաջագէտ է՝ բարերար եւ բարիք տուող, գթացող ու ողորմող, ներող ու երկայնամիտ. Նա սրբերի սուրբն է՝ եւ բոլոր արարածների մաքրութիւնն է:
Քանզի նոյնիսկ բիւրաւոր անմարմին զօրքերը, երկնքի երեւացող եւ չերեւացող լուսաւորները, մարդու որդիները, ցամաքում եւ ծովում եղող բոլոր անբան կենդանիներն ու անշունչ արարուածքները եթէ լեզու առնեն ու գովասանք անեն՝ բաւարար չի՛ լինի արժանաւորապէս գովելու Նրա փառքի մեծութիւնը:

Արդ Այն՝ որ այդքան անհուն է Իր փառքի մեծութեամբ, եւ առաւել բարձր է քան բոլոր իմանալիներն ու տեսանելիները՝ Իր լուսապսակի լոյսն¹⁴⁹149. Այլ-ը: է խոնարհում դէպի արարածները, եւ իմանում ու տեսնում է մեր ու Իր խնամքների զօրութիւնը¹⁵⁰150. Վիճակը: :
Նոյնիսկ հրեշտակները՝ որ մարդկային մտքից աւելի խորամտութիւն ունեն, բաւարար հասունութիւն չունեն հասկանալու Նրա փառքը: Հապա ինչպէ՞ս կարող ենք մենք՝ երկրաւորներս հասկանալ Այն:
«Որովհետեւ ո՛չ ոք չգիտի Հօրը՝ ասում է¹⁴⁸148. Մատթ. ԺԱ 27: , բացի Որդուց. եւ ո՛չ ոք չգիտի Որդուն ու Հոգուն՝ բացի Հօրից»:

Իսկ Աստուածն Իր անսկիզբ էութեան եւ անփոփոխ մշտնջենաւորութեան սիրոյ կամեցողութիւնից բխող բարերար խնամքների բազմարուեստ դարմաններով է տնօրինում արարածներին՝ որ սիրեն ու խնամեն իրե՛նց Սուրբ Երրորդութիւնը^Ծ-1313. Արարածներն էլ բաղկացած են սբ. Երրորդութիւնից, քանզի մարմնաւորուած հոգիների գլխաւոր երեք բաղադրիչներն են գլուխը, սիրտը, սեռական անդամը, եւ «սուրբ»-ը որպէս լուսապսակ՝որի միջոցով մարմնի հաւասարակշռութիւնն է տնօրինում Աստուած Իր խնամքներով: Այլապէս եթէ Սուրբ Երրորդութիւնը միայն Աստծուն վերաբերուէր՝չէինք ունենալու «Ամենասուրբ Երրորդութիւն» արտայայտութիւնը, որ միայն Աստուծոյ Երրորդութեանն է վերաբերւում անվերապահօրէն: , որը լի է ամենարուեստ բարիքներով:
Քանզի Ամենասուրբ Երրորդութիւնն Իր բազմառատ շնորհներով, կենդանարար ու ընտիր առաքինութիւններով՝ մարդկանց լուսապսակի երանելի հանգիստն է ապահովում, եւ փառքով է պսակում նրանց տրուած մշտնջենաւոր իմաստութիւնն ու անուշակ պարգեւները:
Այս նպատակով էլ Արարիչը հրեշտակների զօրքերին ու մարդկանց ստեղծել է անձնիշխան կամքով՝ որ հոգեւոր օրէնքներն ընտրելով կարող լինեն փոփոխուելու փոքր ուժականութիւնից մեծ զօրութեան, անարգութիւնից վերածուեն պատուականի, լուսապսակի ապականելիութիւնից՝ հասնեն լուսապսակի անապականութեան, մահկանացու լինելուց՝ Յիսուս Քրիստոսի իմաստութեամբ հասնեն Աստուածային անմահութեան, ուր չկայ ժամանակների փոփոխութիւն՝ եւ չկայ զրկում Աստուծոյ լուսապսակային արքայութեան տուած բարիքներից: Այնտեղ մի՛շտ կան մշտնջենաւոր երանութիւնների վայելքները՝ Հօր, Որդու եւ Սուրբ Հոգու Ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտենական իմաստութեան փառերում. ամէն: