21. Հեթանոս

«Հեթանոս» բառը բաղադրուած է «հեթ-ան-ոս» արմատներից, որտեղ «հեթ»-ը կազմուած է «հ >հուր» եւ «եթ» մասնիկներից:

«Հ»-հուրը ունի մի քանի իմաստ՝ որոնք են. 1. հոգի, 2. որդի, 3. կրակ, 4. սնունդ: Այստեղ գործում է առաջին տարբերակը:

Ինչպէս վերեւում տեսանք՝ «հոգի»-ին շնչաւոր էակի կայացման նախադրեալն է, եւ բխում է իւրաքանչիւր էակի հօրից` որպէս հայրական սերմ:

«Եթ»-ը նշանակում է «տուեալ», «տրուած» («եթէ = տուեալ էութիւն»), «ան»-ը անել բայն է, իսկ «ոս»-ը «երկրային սերմ» իմաստն ունի:

Հետեւաբար, «հեթ-ան-ոս»-ը կը լինի «հեթ-անող-երկրային սերմ», այսինքն «հուր տուող երկրային սերմ», ինչը անմիջականօրէն կապւում է սերնդագործութեան եւ ժառանգականութեան հետ, ուստի եւ նախնիների պաշտամունքի հետ:

Այսքանը բնապաշտական է, կարելի է ասել նաեւ բնական է:

Սակայն հայ մատենագրութեան մէջ հեթանոսութեան զուգահեռն է համարուել հրեական յուդայականութիւնը: Բերենք մի օրինակ 6-րդ դարի սկզբում Հայոց Բաբգէն կաթողիկոսի գրած նամակից.

«Փախչիմք ուրացեալ զ՛ի Քաղկեդոնին ստութիւն Նեստորի, եւ այլոցն նմանից՝ զոր գիտեմք կեղծաւորութեամբ փախուցեալ ի հեթանոսութենէ եւ ի հրէական մոլորութենէ՝ եւ զնոյն խոստովանին զհեթանոսութիւն, միանգամայն եւ զհրէութիւն»:⁷⁹⁴794. Մ. Աբեղեան, Երկեր, հատոր Գ, էջ 672:

Այլապէս նոյն բանն են դաւանել Նեստորականները, հեթանոսներն ու հրեաները:⁷⁹⁵795. Մենք պիտի ասէինք «յուդայականները»:

Այսպիսով, «հեթանոսութիւն»-ը ոչ թէ պարզապէս նախնիների պաշտամունք է եղել՝ այլ հրեայ-յուդայական ֆալլոսապաշտութիւն, «հուր-սերմ տուողի» պաշտամունքը՝ իր բոլո՜ր պիղծ նախադրեալներով ու հետեւանքներով:

Յուդայականութիւնը տարբեր դարաշրջաններում գործել է զանզազան անուններով: Մատենագրութեամբ մեզ հասած առաջին տարբերակն է «Հեթանոսութիւն»-ը, երկրորդն է «Մծղնէութիւն»-ը՝ իր «պայղակենութեամբ» (ֆալլոսակենութեամբ): Այսօր էլ «Եհովայականութիւն»-ը՝ եւ զանազան այլ «եղբայրակցութիւններ»: