7. Stone Hange եւ Քարահունջ

Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի «Յաճախապատում Ճառք» երկի ԺԷ գլխում կարդում ենք.

«Իսկ որում հաւատացաւ վերակացութիւն ժողովրդոց, եւ հեղգասցի ի նոցա խնամս ի հոգեւոր ուսումն եւ ի խրատ, եւ ստունգ(կ)անիցէ եւ կամ ոչ տայցէ զմարմնաւոր պէտս կարօտելոց, այլ ուտէ եւ ըմպէ անզգայաբար, յանկարծակի գայ ի վերայ նորա մահ՝ յորում աւուր ակն ոչ ունիցի»:

ԺԹ գլխում էլ կարդում ենք.

«Եւ ստունգ(կ)անութեան ցաւուցն ի մարդասէր բժշկէն զառողջութեան դեղս ընկալցի զարդարութեանն վարս, որ ընդդէմ մեղացն եւ դժնդակ ցաւուցն զոր ունէր»:

Առաջին օրինակում անորոշ է մնում «ստունգանիցէ» բառի բովանդակութիւնը: Երկրորդում «ստունգանութեան»-ը անմիջականօրէն կապւում է «ցաւուց»-ի, «դժնդակ ցաւոցն»-ի եւ դրանք բուժելու միջոցների հետ, հետեւաբար գործ ունի ահռելի ցաւեր պատճառող մի երեւոյթի հետ:

Փորձենք ստուգաբանել բառը:

«Ստուն+գանել», որտեղ առաջին «ստուն» արմատը անգլերէնի «stone= քար» բառն է:

«Գան» արմատը, ինչպէս «գանակոծել» բայում՝ ձեռք է բերել ինչ որ «ծեծելու գործիք, գաւազան» իմաստը: Իսկ «գանել» ձեւում հասկացւում է «գանի ենթարկել»՝ այլապէս «գանով ծեծել»:

Այսպիսով «ստունգանել»-ը կարելի է հասկանալ «քարէ գանով կոծել»: Այսինքն տուեալ երկու նախադասութիւններում գործ ունենք քարկոծուած մի մարդու եւ նրա անբուժելի ցաւերի հետ:

Յիշենք որ անցեալում անօրէն սեռական յարաբերութեան մէջ բռնուողներին կապել են մինչեւ մէջքը հասնող մի փոսի մէջ ամրացուած ցցից՝ ու անցնող դարձող մի քար է շպրտել նրա ուղութեամբ: Քարերի կոյտը երբ հավասարուել է հողի մակերեսին՝ նրան ազատ են արձակել, ի հարկէ եթէ ողջ է մնացել: Այդպիսի վիճակում յայտնուած մարդու մասին է Մաշտոցի խօսքը:

Հետեւում է, որ անգլ. stone-ը խորթ չի եղել հայ մարդուն: Աւելին:

Հայերէնից անգլերէնի տառադարձութեան հիմքում դրուած է, որ հայ. «ս»-ն անգլերէնում պէտք է վերածուի «sh»-ի: Բայց այս բառի պարագայում օրէնքը չի գործել: Երեւոյթը ցոյց է տալիս, որ stone բառը Անգլիայ է հասել աշտարակաշինութիւնից շատ յետոյ՝ տերմինը կրող մեծաթիւ հայ մարդկանց միջնորդութեամբ, ու ամրագրուել է անգլերէնի բառապաշարում առանց ձեւափոխման:

Քանզի «stone-ստուն»-ի նախակազմիկ իմաստը մասնակիօրէն է առնչւում «քար»-ին, իսկ «գան»-ը «ծեծել»-ու հետ երբէք կապ չունի: «Գան»-ը շփոթուել է «կան=cane=եղեգ»-ի հետ՝ ուստի եղեգնեայ գաւազանով ծեծելը պիտի տար «կանել» եւ «կանակոծել», ինչպէս «ստունգանել» բառի «ստունկանել» սխալագիր տարբերակում է յայտնւում:

Հայերէնի «տուն»-ը անգլ. town բառն է: «Ս-տուն»-ը («զտուն» չէ) «սերմի տուն» է՝ իսկ «գան»-ը տառացիօրէն նշանակում է «գոյ անող, գոյացնող», կամ «գոյ անել, գոյացնել», ինչը վերջապէս «գալ» բայի խոնարհումից է առաջանում (կը գան): Ուստի «ստունգանել»-ը «սերմի տուն գոյացնել» է եւ կամ «սերմի տուն գոյացնող» է: Իսկ «սերմի տունը» առաջին հերթին մայրական արգանդն է՝ ապա եւ հողն է, որոնց մէջ ցանւում է սերմը՝ վերածնուելու համար: Այս խորանկարի վրայ էլ «stone-ստուն»-ը ոչ թէ պարզապէս քարի կտոր է՝ այլ այն տապանաքարը, որի տակ թաղուել է վերածնութեան ենթակայ սերմը, հանգուցեալը:

Երկրորդ ընթերցմամբ՝ «գան»-ը անգլ. «gain=շահ, շահել» բառն ու բայն է, եւ «ստունգանել»-ը նշանակում է «քար շահել»՝ այսինքն քարկոծուել, կամ քարի արժանանալ, առաւել եւս՝ տապանաքարի արժանանալ:

Հայերէնում «գան»-ով ունենք «գանձ, գանձանակ» եւ այլ բառեր՝ երբ «գանձ»-ը⁷⁷³773. Մեր կարծիքով «գանձ» բառն ունի երկու բաղադրիչ արմատ՝ «գան+անձն», որոնց միաւորումով երկու «ան»-երից մէկը զեղչուել է: անձի ձեռք բերածն է, գանձանակը՝ անձի ձեռքբերումների ակն է, միատեղողը:

Stone Hange-ում «hange»-ը հենց հայ. «հանգ»-ն է՝ «հանգած»-ն ու «հանգուցեալ»-ը:

«Հանգ»-ն ու«հոնգ»-ը նոյնիմաստ զոյգեր են՝ առաջինը արական բնոյթի, իսկ երկրորդը իգական: Այսինքն եթէ մահացածը տղամարդ է՝ ապա կոչուել է «հանգուցեալ», իսկ երբ կին է եղել՝ կոչուել է «հոնգուցեալ»:⁷⁷⁴774. Որից էլ «հոնգուր-հոնգուր լալը» ՝ իգական սեռի հանգուցեալի վրայ լալը, երբ լացողները նոյնպէս իգական սեռին են պատկանում առհասարակ:

Stone Hange-ը «st»-«sit» եղած (նստեցուած, կանգնեցուած) քարերի շրջանակն է՝ որը որպէս «տուն» իր կենտրոնում ամփոփում է արական սեռի հանգուցեալին:

Հոնգ-ը բարբառայնանալով դարձել է «հունջ»՝ «Քարահունջ» տեղանուան մէջ: Սրանից էլ կարելի է եզրակացնել, որ «Քարահունջ»-ի կենտրոնում թաղուած է իգական սեռի մի հանգուցեալ՝ թերեւս մի դիւց-աստուածուհի:

Բայց չէ՞ որ Stone Hange-ն ու Քարահունջը աստղադիտարաններ են՝ պիտի ասէք:

Այո, մեր նախահայրերը հաւատացել են, որ լուսաւոր մեծ մարդկանց – ուսուցիչների, սուրբերի - հոգիները վերածւում են լուսատուների՝ ուստի եւ նրանք այդ դամբարան-աստղադիտարանների միջոցով կապ են պահպանել տուեալ կոթողի շրջանակում թաղուած անձի լուսատու դարձած հոգու/լուսապսակի հետ:

Մօտաւորապէս նոյնպիսի միտք է արտայայտուել Հոմերոսի մօտ.

«Պրիամոսի Պոլիտ որդին, որն … դետ էր նստել Էսիետի շիրիմի վրա բարձրադիտակ…»:⁷⁷⁵775. «Իլիական», Հոմերոս, ԵՀՀ, Եր. 1987, էջ 69:

Ամփոփում.-

1.«Տուն-town»-ը եղել է ո՛չ թէ մի ընտանիքի բնակարանը՝ այլ մի տօհմի բնակատեղին: Իսկ stone-ստուն-ի սկզբի «ս»-ն «տուն-town»-ի մի սերմն է՝ մի բջիջը: Հետեւաբար «stone-ստուն»-ը տօհմային համայնքում ապրող մի ընտանիքի բնակարանն է: Ուստի Stone Hange-ը կարող է լինել մի ընտանիքի հանգուցեալների դամբարանը:

2.«Տուն»-ը որպէս շինութիւն՝ կառուցուած է շինանիւթից: «Ս-տուն» բառը վերաբերւում է նաեւ շինանիւթի սերմ-միաւորին՝ որը կարող է լինել ե՛ւ քար, ե՛ւ փայտ, ե՛ւ մետաղ, ե՛ւ աղիւս:

Բայց քանի որ «ստուն-stone»-ը անգլերէնում (եւ հին հայերէնում) աւանդուել է «քար» իմաստով՝ ապա հետեւում է, որ այդ բառը օգտագործողներն իրենց բնակարանները կառուցել են հենց քարից՝ եւ ո՛չ թէ մի այլ շինանիւթով:

Իսկ համզարամեակների պատմութեան մէջ hայերս եղել ենք քարէ շինութիւններ եւ բնակարաններ կառուցողներ, եւ աշխարհով մէկ յայտնի ու նշանաւոր ենք եղել քարագործ ճարտարապետներով ու վարպետներով: Մինչդեռ Եւրոպական ժողովուրդներից շատերը՝ այդ թւում նաեւ Անգլիացիներից շատերը, աւանդաբար ունեցել են փայտեայ բնակարաններ:

Յաւելուած.-

«Հայկազնեան Լեզուի» եւ «Առձեռն» բառարանի տուեալներով՝ ունեցել ենք.

ա.«Ունջ» բառը՝ «ծայրը, տակը», նաեւ «գետին, յատակ» իմաստներով:

բ.Ունեցել ենք «ընդ ունջ տանիմ» արտայայտութիւնը՝ «գետնի տակ անցկացնել, գետնին հաւասարեցնել», ինչպէս Վասակ սպարապետի եւ Շապուհ արքայի երկխօսութեան մէջ, ուր վեջինս հարցնում է թէ ովքե՞ր կարող են լինել այն երկու սարերը՝ որոնք գետնի տակն են անցնում երբ Վասակն իր ոտներն է դնում դրանց վրայ:

Բերենք նախադասութիւնը.

«Աղէ՛, տուր ինձ գիտել, ո՞վ են լերինքն այնոքիկ՝ զորս դուն ընդ ո՛ւնջ տանէիր»:

գ.«Ունջ»-ի սկզբում երբ «հ» չկայ՝ ապա բառը վերաբերւում է որեւէ շինութեան, նիւթի, (վերի օրինակում՝ սարի), որը գետնին հաւասար անելը կամ գետնի տակ անցկացնելը նշանակում է «հիմնայատակ կործանել», նաեւ «հողով ծածկել»:

դ.«Հ»-ով «հունջ»-ը նշանակում է հոգի ունեցող մի շնչաւոր թաղել:

Այնպէս որ, «հունջ»-ը հայերէնով է բացատրւում՝ եւ կարիք չկայ այն վերածելու «հունչ»-ի, ինչպէս վարուել է լուսահոգի ակադեմիկոս Հերունին:

ե.«Ստուն»-ի վերաբերեալ հաւելեալ ասենք, որ «ս»-ն ոչ միայն «մի սերմ» է՝ այլեւ «սահման» է:

Այս առումով, «ստուն»-ը ունեցած պիտի լինի եւս մի իմաստ՝ տօհմային տան կամ town-ի մի բջիջի սահմանը, այն երիզող պատը, պարիսպը, պատնէշը, ցանկապատը եւայլն, ինչպէս «սանձ»-ը՝ անձի սահմանադիրն է, լայն առումով: