5. Այլ

Այսօր է որ «այլ» ասելով հասկանում ենք «մի ուրիշ»-ը, մինչդեռ սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցն իր «Յաճախապատում Ճառք» երկի երկրորդ գլխում բազում անգամներ օգտագործել է բառը Եբրայերէնի «Էլ»-ին, արաբերէնի «Ալլահ»-ին ու անգլերէնի «All»-ին համազօր, երբ անգլ. «All»-ը ձեռք է բերել «ամբողջ» իմաստը, եւ ամէն ինչ այդ ամբողջի մէջ է ու նրա մի մասնիկը:

Նա ասում է. «Այլը միայն ինքը գիտի իր անունը», ինչը նոյնն է թէ ասենք «Աստուած միայն ինքը գիտի իր անունը»: Ասում է նաեւ, թէ մենք Բարձրեալին ճանաչում ենք նրա գործերից՝ արարչագործութեան համար նրան կոչում ենք Արարիչ, մեզ ստեղծելուն համար կոչում ենք երկնային Հայր, բարերարութեան համար անուանում ենք Բարի, գթառատութեան համար՝ Գթացող, անսահմանութեան պատճառով կոչում ենք Անեզր, անկրկնելի լինելուն համար կոչում ենք Եզակի, բոլորից բարձր լինելուն համար՝ Բարձրեալ, աննկարագրելի լինելուն համար կոչում ենք Անճառելի, ի սկզբանէ լինելուն համար՝ Անպատճառ, մեզ տիրութիւն անելուն համար՝ Տէր, եւայլն:

Մենք էլ համեստաբար համակարծիք ենք սուրբ. Մ. Մաշտոցին՝ ուստի եւ ընդունում ենք որ «Այլ»-ն էլ Աստուծոյ մակդիրներից մէկն է:

Սակայն ինչպէս շատ բառեր ինչ որ տեղ եւ ինչ որ ժամանակ իմաստափոխութեան են ենթարկուել՝ այդպէս էլ «Այլ»-ը:

Եբրայերէնում «Էլ»-ը «էլոհիմ» յոգնակի ձեւով էլ է օգտագործուել, ինչը ցոյց է տալիս որ իսկութեան մէջ «Այլ»-«Էլ»-ը ոչ թէ «Աստուած» է նշանակում՝ այլ «հրեշտակ», ու «հրեշտակներ»:

Բառի բուն իմաստաբանութիւնը բացայայտւում է հայերէնի «Այլ» բառի տառացի մեկնութեամբ:

«Այլ» = «Աստուծոյ լուսապսակի լոյս»:

Մեկնութիւն.-

«Այլ»-ը «Աստուծոյ լուսապսակէն բխող լոյս» է՝ փառաւոր ու լուսեղէն հրեշտակ, որ տիեզերքի տարբեր կողմերն է առաքւում հսկելու եւ կարգաւորելու համար արարուած էութիւնների գործունէութիւնը, նաեւ երկիրը պաշտպանելու համար ճակատագրական փորձանքներից:

Ահա այդպիսի հրեշտակներն էլ կոչուել են «Այլ»-եր՝ որոնք հայ ժողովրդական խօսքով կոչւում են «մեզանից լաւերը», թրքախօս հայութեան մէջ՝ «բիզդէն էյիլէր», ուր «բիզդէն»-ը «մեզանից»-ն է, իսկ «էյիլէր»-ի հիմքը «այլ»-ն է:

Եւ կոչուել են «մեզանից լաւերը»՝ քանի որ նրանք մարդկային գիտակցականութիւնից շատ աւելի կատարեալ բանականութիւն ունեն, եւ մեզանից տարբերւում են իրենց որակով ու էութեամբ, եւ այդ յարաբերական տարբերութեան պատճառով էլ մեր մտածողութեան մէջ «այլ»-ը ձեռք է բերել ընդհանրական «ուրիշ» իմաստը:

Այսքանից յետոյ, ինչ որ «վկաներ»՝ ուզում են մեր հաւատացեալ ժողովրդին համոզել, թէ իրենք գիտեն Աստուծոյ անունը, իսկ պետութիւնների մէջ առաջինը Քրիստոնէութիւնն ընդունած հայերս իբր թէ տգէտ մեռնում ենք՝ քանզի մեր երկնային Հօր անունն իսկ չգիտենք:

Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցն ասում է, թէ ճշմարիտն ու ճշմարտութիւնը մէկն է:

Եկէք պարզ տրամաբանութեամբ հասնենք դրան:

Այդ «վկաները» քարոզում են թէ իրենց աստուծոյ անունը Եհովայ է:

Մարդիկ շատ են՝ ու անուններ են կրում իրարից զանազանուելու համար: Բայց Աստուած միակն է՝ ու չունի իրեն հաւասարը, որից էլ ստիպուած լինէինք զանազանել Նրան ու Իր անունով կանչէինք:

Իսկ «վկաները» արդեօք ումանի՞ց են ուզում զանազանել իրենց անուանակրին՝ եթէ ոչ միակ Աստծուց, որն Իր անունը ի՛նքը միայն գիտի:

Բայց ո՞վ է ցանկացել նմանակել Տիրոջն ու աստուածանալ՝ եթէ ոչ հակառակորդը, սատանան՝ որին «վկաները» երեւի ոչ պատահաբար կոչում են Եհովայ կամ Յահուէ, որի նախասկզբնական ձեւն է Յահ:

Ըստ մեր ստուգաբանութեան՝ այդ անունն իր «Եհովայ»⁷⁷²772. «Եհովայ» - «ե»-ն երկիր-մարմինն է ու երկրայինը, «հով»-ը «սէր» է նշանակում, իսկ «հովայ»-ն՝ «սիրող անձ»: ձեւում նշանակում է «Երկիրն ու երկրայինը սիրող անձ», «նիւթը սիրող, նիւթապաշտ անձ», ինչը հենց սատանայի եւ նրա ծառաների միակ որակն է:

Ճիշդ է, որ որեւէ մարդ էլ պարտաւոր է սիրել երկիրը (իր մարմինը), հոգ տանել նրա մաքրութեանն ու անապականութեան՝ սակայն դրա գերին դառնալը եւ հոգին ու հոգեւորը մոռանալը աններելի է:

«Եհովայ»-ն իր հնագոյն «Յահ» ձեւում բացայայտում է այդ անձի ինքնութիւնը: «Յահ»-ը հակառակ ընթերցմամբ կը լինի «Հայ»՝ որ «բարձր» է նշանակում, իսկ «յահ»-ը նրա հակառակը լինելով՝ նշանակում է «ցած», այսինքն իր բարձրունքից ընկած կամ գլորուած, որը նոյն ինքն սատանայի ածականներից մէկն է:

Եկեղեցական արարողութիւնների աւարտին արտասանւում է «Ալելու եահ որդիք» խօսքը՝ որի իմաստը այլափոխելով թարգմանել են «փառաբանեցէ՛ք եահին»՝ եւ մեծ աւեր են գործել աստուածաբանութեան մէջ: Մինչդեռ «ալելու»-ն «հալլիլու» բառն է արաբերէնի, մի գուցէ եւ ասորերէնի՝ եւ նշանակում է «լուսաւորեցէք»: Ուստի «ալելու եահ որդիք»-ը ունի «լուսաւորեցէ՛ք գլորուածին, որդիներ» իմաստը, այսինքն Քրիստոսի լուսաւորեալ որդիների եւ հետեւորդների առաքելութիւնն է՝ գլորուածին, աստուածապաշտութիւնից շեղեալին կամ խոտորեալին լուսաւորել Աստուածային գիտութեամբ՝ որպէսզի նա ազատուի սատանայի ճիրաններից, ու դառնայ Աստուծոյ արժանաւոր զաւակներից մին: