19. Խաչ Պատերազմին
Բազում են կեռ խաչի ձեւերն ու մեկնութիւնները: Դրանց աւելացնենք եւս մէկը՝ հնագոյն հայկականը:
Ներկայացուած պատկերները մենք չենք յօրինել: Դրանց նմուշը փորագրուած կայ Անի մայրաքաղաքի պարիսպներին: Սակայն այս ուրուագծերն ու խորհուրդը կարողացել ենք վերհանել՝ ինքնուրոյնաբար վերծանելով Եօթնագրեանքի կամ Վեցհազարեակի մի փոքրիկ պատառիկը:790790. «Դավիթ Անհաղթ ՌՇ», հոդվածների ժողովածու, ԵՊՀ, Եր. 1980, էջ 179:
Սոյն պատկերներում ակնյայտօրէն գործ ուենենք հայոց այբուբենի «Կ» տառի հետ՝ իր տարբեր դիրքերով ու բովանդակութիւններով:
«Կ»-ենը որպէս տառ՝ նշանակում է «կեանք», կեանքի ընթացք ու հոլովոյթ - ցիկլ:
Հին յունական եւ հայկական իմաստասիրութիւնից գիտենք, որ ամէն ինչ բաղադրուած է չորս տարրերից, հող, հուր, ջուր եւ օդ:
Հայկական աւանդուած կեռ խաչի ամէն մի «Կ»-ենը կամ թեւը ներկայացնում է բնութեան մէջ առկայ տարրերից մէկը: Ի մի գալով՝ դրանք միասնաբար դառնում են գոյառութեան ու կեանքի աղբիւր, նաեւ կեանքի յարատեւութեան ու հաւերժութեան խորհրդանիշ:
Տուեալ իմաստից էլ կարելի է բխեցնել, որ հայկական աւանդավէպի «խաչ պատերազմին»-ը հաւասարազօր է կեռ խաչին, որպէս հաւերժութեան խաչ:
Հակոտնեայ պտտուող կեռ խաչերից մէկը (դէպի աջ թաւալուողը) կարելի է որակել դրական ուղուածութիւն ունեցող, իսկ միւսը՝ բացասական:
Հետեւութիւն.-
Վերոնշեալ չորս տարրերը՝ տիեզերքում բոլոր տեսակի նիւթեղէն, շօշափելի կամ զգալի գոյացութիւնների կազմութեան հիմքերն են, որոնք ներկայացնում են մեզ հասանելի առաջին հարթութիւնը: Երբ նրանց աւելանում է հինգերորդ տարրը՝ շունչը կամ հոգին, ապա առաջանում են շնչաւոր էակները, որոնք երկրորդ հարթութեան գոյացութիւններ են:
Նիւթեղէն ու շնչաւոր գոյացութիւնների բազմազանութիւնը առաջացել է տուեալ չորս հիմնական բաղադրիչների տոկոսային հարաբերութիւններից: 
Կենդանական աշխարհը ներկայացնող կեռ խաչերի պատկերները դառնում են այսպիսին.-
Երկու խաչերում չորս «Կ»-երի կցման հանգոյցում (կենտրոնում) ձեւաւորւում է «դատարկութիւն», որտեղ նստում է «Հոգին»:
Սոյն հարթութիւնը զբաղեցնող էութիւնները չորս տարրերից բաղադրուած լինելով հանդերձ, առաջին հարթութեան «նիւթերից» տարբերւում են կառուցուածքով, ինչի մասին խօսեցինք Էութեանը նուիրուած բաժնում:
Այս ամէնը մեզ է աւանդուել մեր հնագոյն մատենագրութեամբ:
«Քերդողահայր Մովսէս Խորենացին» իր «Գիրք Թղթոց» ժողովածուում ասում է.
«Զմարդ ի չորից նիւթոցբնաւորեցին, ի հողոյ, եւ ի ջրոյ, եւ յաւդոյ, եւ ի հրոյ. հաղագս ջերմութիւն եւ ցրտութիւն եւ խոնաւութիւն եւ ցամաքութիւն ի նմա համեմատելով. եւ զանձն՝ եռամասն…»:791791. Մ. Աբեղեան, Երկեր, Գ. հատոր, էջ 395: