17. Տերնտես
Թէեւ այս բառին մասնակիօրէն անդրադարձանք տօմարի «Տրէ» բաժնին մէջ, սակայն կարեւորելով անոր խոհուրդը՝ կ՛ուզենք մանրամասնել:
«Տեր» արմատի բովանդակութիւնը բոլորովին տարբերւում է «տէր», «տիրել» բառից: Այն նշանակում է «պարբերաշրջան» (ցիկլ):
«Տեր» արմատին հանդիպում ենք մի գուցէ աղաւաղուած «տեռատես» բառում, որը կանանց դաշտանի սկսուելուն է վերաբերւում: Նաեւ «տերեւ»-ում՝ որը նշանակում է բոյսի «եւ»-ի կամ «աչք»-ի «պարբրաշրջան»-ը, այսինքն տերեւի գոյառումը աւետում է բոյսի կամ ծառի ծաղկելիք աչքի գործունէութեան սկիզբը:
«Տերնտես» բառը նշանակում է «նոր պարբերաշրջանը տեսնել», «վերակենդանանալը տեսնել»՝ ինչը «Տերնտես»-ի գլխաւոր խորհուրդն է:
Ներկայ հասկացողութեամբ «կլինիկական մահը» եւս կարելի է կոչել «Տերնտես»:
Գ. Հալաջեանի հաղորդած «Դերսիմի ազգակրական նիւթեր» երկի «Կրակի պաշտամունք» յօդուածում788788. Ազգագրութեան արխիւ համար 57: ՝ բառը աւանդուել է «Տերնտաս», ինչը բացայայտում է այդ ծէսի խնդրականը՝ ուր Աստծուց ակնկալւում է որ Նա տայ (տաս) «տեր»-ը, կեանքի նոր պարբերաշրջանը:
Այնտեղ կարդում ենք.
«Ժողովրդական խարոյկի – Տերնտասի - բուրումնավետ փայտի հայթայթումը նոյն տարվա մէջ ամուսնացած եւ կամ ամուսնութեան տարին դեռ չլրացած փեսաների – թագաւորների – պարտականութիւնն է: Նոյն տարին ամուսնացող ամեն մի փեսա, իր կնքահօր եւ հարսանիքի ազապ բաշիի հետ գնում են անտառ եւ շալակներով դեպի կալերն են փոխադրում նախապէս այդ նպատակի համար պատրաստուած բուրումնավետ փայտերի խուրձերը: Նոր ամուսնացածների համար մեծ նշանակութիւն ունի առաջին Տերնտասը, որի հետ են կապուած տան Օջախի հարատեւութեան, գահաժառանգի ծնունդի նախագուշակումները, եւ նրա ապագայի հետ կապուած երազների իրականացումը: Տերնտասի բոցավառ խարոյկի շուրջը պտոյտ գալու առաջին իրաւունքը վերապահուած է նոյն տարին ամուսնացած նորափեսաներին, հարսներին, նրանց ազապ-բաշիներին, չամուսնացած քաւորներին եւ չափահաս երկսեռ երիտասարդութեան»:
Ուստի «Տերնտես» բառի ուղղագրութեան այլափոխումը «Տէրնտես»-ի՝ զուտ քրիստոնէական մօտեցում է, իբր «Տէր Աստծուն կամ Քրիստոսին տեսնելու» գաղափարակիր ծէս, իսկ «Տերնտես»-ը «Տրնդէզ»-ի վերածող մեր բարեկամները առաւել եւս թիւրիմացութեան մէջ են գտնւում: