1. Աջ

Կարեւորում ենք բառի նախնական իմաստը, որովհետեւ առնչւում է աստուածաբանական, կրօնական, ծիսական, գիտական եւ քաղաքական ոլորտներին:

Աճառեանի տուեալներով՝ նոյն արմատով ունենք «աջակողմն, աջաթեւ, աջակից, աջակցիլ, աջեակ, աջել, աջին, աջանալ» բառերը:

Աճառեանը «աջ»-ի հետ զուգադրել է սոգդ. «s r y» բառը՝ 1. «աջ», 2. «առաջին» եւ 3. «այն որ գլուխն է» իմաստներով:

Մեր կարծիքով, «աջ» բառի բանալին գտնւում է հենց վերջին իմաստաբանութեան մէջ:

Մեկնութիւն.-

Առանձին վերցրած «Ջ» տառը նշանակում է «ջերմութիւն»՝ որը բխում է էութեան վերին կէսից, գլխից եւ թոքերից (շունչը եւ դրա հետ մէկտեղ բանը, խօսքը):

Ունենք նաեւ «տապ»-ը, ֆիզիկական տաքութիւնը, որի ակունքն է էութեան սիրտը:

Էութեան երրորդ կենտրոնի՝ սեռական գործարանի էներգակիրը եւ ջերմութիւնը կոչուել է «հուր»: Դրանից էլ ֆալլոսապաշտ «հուրիայ-հրեաները»:

«Աջ»-ը որպէս մտքի էներգակիր՝ հզօրագոյն է քան «ձախ.-ը, ֆիզիկական-սերնդագործականն ու նիւթական էներգակիրը: Ուստի երբ ասում ենք «գործը աջ է գնում»՝ ապա պէտք է հասկանալ, որ խօսքը մարդու մտաւոր արգասաբերութեան մասին է, ինչը առաւել է՝ քան երբ «գործը ձախ է գնում», այսինքն միայն ֆիզիկական ու նիւթական գործունէութեան արգասաբերութիւն է ունենում:

«Առաջանալ» բայը բառացիօրէն կարելի է հասկանալ «դէպի աջ գնալ»՝ ինչպէս եւ «դէպի գլուխը կամ գլխաւորը գնալ»:

Քաղաքական ասպարեզում ձախակողմեան ուժերին կոչում են «յառաջդիմական»: «Ձախ»-ը՝ «առ աջ»:

«Յառաջդիմական» բառը նշանակում է «դէպի աջ դիմող»: Կենսաբանականօրէն բնական է՝ որ հակոտնեայ բեւեռների ուժերը իրար ձգտեն, ձախակողմեան մատերիալիստները ձգտեն հասնելու «աջ»-ին՝ այսինքն մտաւոր-հոգեւոր իմացականութեան, ինչը պակասում է նրանց, եւ դա դրական ձգտում է՝ եթէ իսկապէս այդ է նրանց նպատակակէտը, իդիալը…(ամբողջանալու ձգտում է): Ընդհակառակը, աջակողմեաններին կոչում են «յետադիմական»՝ այսինքն բարձրագոյնից, հոգեւոր-մտաւորից ձգտում են ֆիզիկական-կենդանականին եւ նիւթականին, ինչը պակասում է նրանց, ըստ բառի կրած խորհրդին:

Մեր հետազօտութեան արդիւնքում գտանք, որ հայերէնում «աջ»-ը (նաեւ) գլուխն է (հիւսիսային բեւեռն է)՝ իսկ «ձախ»-ը (նաեւ) սեռական գործարանն է (հարաւային բեւեռն է): Տարբեր լեզուներում «աջ»-ն ու «ձախ»-ը արտայայտուել են «գլուխ» եւ «ոտք» արտայայտող բառերով, ⁷⁶⁰760. էութեան երկու բեւեռների (1.գլուխ եւ2. պոչուկ կամ սեռական օրգան) փոխարինել են երկու ծայրամասերը: որոնք անպայման չէ որ տուեալ լեզուներում ունեն «գլուխ» եւ «ոտք» իմաստները: Այսպէս. պրս. «peshrav= առջեւից գնացող», «Peshin=առաջուց, կանխաւ», ⁷⁶¹761. Աճառեան, «Արմատական Բառարան»: որոնց «pesh» արմատը հայերէնում եւ թուրքերէնում յայտնւում է «Բաշ» հնչիւնով եւ «գլուխ» իմաստով (անգլերէնում base, basic=գլխաւոր): Ապա եւ Բելուճ. «p’eshi=առաջին, այն որ առջեւն է»՝ որը՝ բխում է նոյն «բաշ» արմատից:

Հայերէնում «Բաշ»-ը աւանդուել է որպէս «ձիու գլխի մազ»՝ մինչդեռ կարծում ենք, որ պիտի լինի «գլուխ», յատկապէս «ձիու գլուխ» կամ «կենդանիների գլուխ»՝ տարբերելու համար մարդկային գլխից:

Ֆրանս. «gauch=ձախ», որը հայերէնի «կօշիկ» բառի «կաւշ-կօշ» արմատն է, որտեղ «կօշ»-ը ոտքն է, իսկ «իկ»-ը՝ ոտքը ծածկող-ամփոփողը, հետեւաբար ֆրանսերէն gauch=ձախ բառի նախնական իմաստը եղել է «ոտք»:

Արաբերէնում «Յասա՜ր»-ը նշանակում է «ձախ», իսկ բառի արմատ «սա՜րա»-ն՝ «քայլել», ինչը նոյնպէս ոտքի հետ է առնչւում:

Մատենագրական.-

Վ. Ս. Նալբանդեանի յօդուածում կարդում ենք.-

«Փառաբանությունը քերթողն սկսում է մարդու գլխից.

՛Իբր զճրագ բազմաբերանեան

Ի յաշտանակի մարմնիդ հաստատեցաւ գլխոյդ բոլորութիւն, …⁷⁶²762. Կենդանիների գլուխը տափակ է՝ ու ճակատը կարճ:

Իբր կցորդ համացեղութեամբ ամենաբաշխ աջոյն աստուծոյ՝ աստուած կոչեցար» (բան ԽԶ, բ):⁷⁶³763. Վ. Ս. Նալբանդեան, «Մարդերգությունը Գրիգոր Նարեկացու Մատեան ողբերգութեան պոեմում», «Պատմա-Բանասիրական հանդես», համար 1, 1989թ.:

Մեկնաբանութիւն.-

Նարեկացին «գլխոյդ բոլորութիւն»-ին զուգահեռ է դրել «աջոյն աստուծոյ» արտայայտութիւնը՝ որով նկատի է ունեցել հենց Աստուծոյ գլուխը:

Նաեւ «ամենաբաշխ աջոյն աստուծոյ» ասելով ո՛չ թէ Աստուծոյ «աջ ձեռքը» նկատի ունի՝ այլ «Աստուծոյ գլխու միտքն ամենաբաշխ»:

Բերենք ս. Գրիգոր Լուսաւորչի խօսքը.-

«Հաւատք ճշմարիտ այս են: Խոնարհեցաւ եւ խառնեաց զԱստուածութիւնն ընդ մարդկութեանս, եւ զանմեռն ընդ մեռոտս. զի զամենայն մարդիկ անբնակ արասցէ յանմահութենէ Աստուածութեան իւրոյ. յորժամ մարմնովն առ Հօրն ընդ աջմէն եմուտ, եւ խառնեաց զմեզ յԱստուածութիւն իւր միածին Աստուածորդին հզօրակիցն Հօր»:⁷⁶⁴764. Ագաթանգեղոս, նոյն, էջ 194:

Խոնարհուողն ու իր աստուածային մասը մարդկութեան խառնողը Յիսուս Քրիստոսն է՝ Աստուծոյ Որդին: Ուստի «Յորժամ մարմնովն առ Հօրն ընդ աջմէն եմուտ» նախադասութիւնը չի՛ կարող նշանակել «Հօր աջ կողմը նստեց», քանզի «եմուտ»-ը «մտաւ» իմաստն ունի, իսկ «ընդ»-ը կը նշանակի հենց «մէջը», ուստի Յիսուս Քրիստոսն իր մարմնով ո՛չ թէ նստել է Իր Հօր աջ կողմում՝ այլ «մտել է իր Հօր գլխից ներս», ինչը նոյնպէս չի կարելի բառացի հասկանալ, որովհետեւ «աջ»-ը գլխի ուղեղի լոյսն է, միտքն է, ուստի Քրիստոս տեղ է գտել Իր Հօր մտքի լուսապսակում՝ որպէս լուսեղէն էներգակիր:

Իսկ թէ ինչպէ՞ս կարող էր Նա Իր «մարմնով» մտնել Հօր մտքից ներս՝ պատասխանենք, որ մինչեւ համբառնալը՝ Քրիստոս հագել է «լուսեղէն հագուստ», այսինքն Նրա մարմինն էլ դարձել է լուսեղէն:

Ագաթանգեղոսն ասում է. «Վասն որոյ մարգարէն ասէ. ՚Յայտնեաց Տէր զաջ իւրեւ զբազուկ իւր ամենայն հեթանոսաց, եւ տեսին ամենայն ծագք երկրի զփրկութիւն Աստուծոյ մերոյ»: «Աջն Հօր ինքն իսկ էեւ բազուկն՝ միածինն Քրիստոս. եւ նովաւ լուսաւորեցան ամենայն եղեալքս. որ՝ - ի սկզբանէ էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր Բանն, որ ամենայն ինչ նովաւ եղեւ»:⁷⁶⁵765. Ագաթանգեղոս, նոյն, էջ 194:

Առաջին նախադասութիւնում «Յայտնեաց Տէր զաջ իւր»-ը նշանակում է «Տէրը իր միտքը յայտնեց» բոլոր հեթանոսներին:

«Աջն հօր ինքն իսկ է» նախադասութեան մէջ «աջը» եթէ «ձեռք» հասկանանք՝ ապա կ՛ընկնենք թիւրիմացութեան մէջ: Որովհետեւ Հայրը միայն ձեռք չի՝ այլ առաջին հերթին միտքն է (հայրը ընտանիքի գլուխն է) ինչը սբ. Գրիգոր Լուսաւորիչ ներկայացնում է որպէս «Բանն»՝ որով Աստուած նոյնանում է «Աջ»-ի կամ «Բան»-ի հետ:

Այսքանից յետոյ, Ագաթանգեղոսը գրում է.-

«Եւ ել նստաւ ընդ աջմէ ծնողին իւրոյ Աստուծոյ»: Այսինքն «նստաւ իր ծնողի աջի մէջ», այլապէս՝ «նստաւ իր ծնողի ուղեղի կամ մտքի մէջ» եւ ո՛չ թէ ձեռքի մէջ, կամ էլ «աջ կողմը»՝ քանզի «ընդ»-ը «կողմ» չի: Իսկ եթէ ասելու լինէր աջ կողմում՝՝ պիտի գրեր «յաջմէ»:⁷⁶⁶766. Ագաթանգեղոս, նոյն, էջ 197:

Խորենացին ասում է.-

«Այլ ոչ ինչ կարի յամեցին ընդ մէջ անցանել արք քաջք եւ անուանիք ի զարմիցն Հայկայ եւ ասորեստանւոյն Սենեքերիմայ եւ հարեալ աշտէիւք զքաջն՝ սատակէին, եւ զզօրսն առաջի արկեալ՝ ի փախուստ դարձուցանէին»:⁷⁶⁷767. Խորենացի, նոյն, էջ 107:

«Եւ զզօրսն առաջի արկեալ» նշանակում է «զօրքը գլխից խփելով», այսինքն զօրքի առաջնորդին-գլխաւորին են սպաննելով՝ փախուստի են մատնել մնացեալին:

Խորենացին Խօսում է Ագաթանգեղոսի երկի եւ Տրդատ Մեծի մասին.-

«Յաղագս սորա եւ համատոհմիցն կարճ ի կարճոյ իմն անցանելով աջող քարտուղարն Տրդատայ Ագաթանգեղոս, փոքր ի շատէ պատմէ զմահն Արտաւանայ…»:⁷⁶⁸768. Խորենացի, նոյն, էջ 202:

Տրդատի «աջող քարտուղարը» նշանակում է «գլխաւոր կամ գլխաւորող քարտուղարը», եւ ո՛չ թէ «յաջողակ» քարտուղարը:

Մեկնաբանութիւն.-

Աջլիկների եւ ձախլիկների մասին ներկայիս ընդունուած կարծիքները մենք չենք կիսում: Աջլիկները հիմնականում մտաւոր եւ հոգեւոր հետաքրքրութինների եւ ունակութիւնների տէր մարդիկ են, իսկ ձախլիկները նիւթական, երկրային հետաքրքրութիւններ ունեցողներն են, ինչը նշանակում է թէ առաւել գործնական են: Կան նաեւ թագուն աջլիկներ ու թագուն ձախլիկներ՝ որոնք կարողանում են միաւորել հոգեւորն ու նիւթականը, երկնայինն ու երկրայինը, ինչը շատ աւելի բեղուն է եւ արգասաբեր:

Աջ ուղեղը հոգեւոր ու մտաւոր գործարանն է՝ իսկ ձախ ուղեղը գործնական եւ նիւթական հարցերի պատասխանատուն է, ինյչպէս եւ սերնդագործական կենտրոնն է: Արական թէ իգական աջ ձուարանը արական սերմերի արտադրողն է, իսկ ձախը՝ իգական: Աջ ձեռքը լոյս տուող է, արարող, իսկ ձախը՝ տիեզերական լոյսը ստացողն է (դրա համար էլ աջով ենք ձեռնւում):