34.Զօդք, Փիւնիկէ Կադմոս եւ Օրիոն համաստեղութիւն
Հայերէնի մեր այսօրուայ իմացութիւնը ահռելիօրէն անբաւարար է՝ յայտնաբերելու համար «Ծաւդէք» անուան ծագումն ու բովանդակութիւնը:
Հետեւաբար ստիպուած ենք դիմել մեր հեռու-մօտիկ բարեկամ-հարեւանների օգնութեանը:
Տառադարձելով «Ծաւդ»-ը արաբերէնի՝ ստանում ենք «Ս*այդ»-«ﺪﻴﺻ», ինչը նշանակում է «որս»: Իսկ «Ս*այյադ» նշանակում է «որսորդ»:370370. Այդ լեզւում «Սայդ»-ը նշանակում է թէ՛ որսորդ, եւ թէ՛ ձկնորս: Յիշենք «Սայաթ-Նովայ»-ին:371371. «Սայաթ Նովայ» նշանակում է «Նոր որսորդ», այլաբանաբար՝ «Նոր Կադմոս»:
Այսպիսով «Ծաւդէք»-ը ձեռք է բերում «որսորդներ» իմաստը, եւ Կադմոսն իր գաւառը այդպէս է կոչել ի պատիւ իր պապին՝ Բելին «որսացող» Հայկին, ու նրա սերունդներին:
Ներկայիս մեր բառապաշարում «զաւթել» բայի հիմքը կարծում ենք թէ հենց «ծաւդ» արմատն է, իմաստային խաթարումով:
«Ծաւդէք»-ը կարելի է ընթերցել «Ծօդէք», որից էլ միջնադարեան «Ծօդք»-ը, ու ներկայիս «Զօդք»-ը:
«Ծաւդէք»-ը պատմագրութեան մէջ յայտնի է նաեւ «Զաբդիկենե» տարբերակով:372372. Որից էլ արաբ. « ﻅﺒﻂ »-«դաբթ», թուրք. «զաբթ, զաբթ էտմէք»՝ «զսպել, ձեռբակալել, բռնագրաւել»բառերը:
Կադմոսի յետնորդների մի մասը վերահաստատուել է Հայկական լեռնաշխարհի արեւելքում՝ ուր ստեղծել (արեւելեան) Ծաւդէք գաւառը (Սոդուկենե), որն աղաւաղուելով՝ այսօր կոչւում է Զօդք-Սոտք (ոսկու հանքավայրի տարածքը):373373. Տես՝ «Ատլաս», Ա. մաս, էջ 34, 39, 49, 63: Զօդքի գոյառումը մի պատահականութիւն չի՝ այլ բուն Ծաւդէքի «զոյգ»-ն ստեղծելու սկզբունքով է կատարուել:
Ծաւդէք անուան մնացորդներից է Կադմոսեան գաւառին մօտակայ «Սայդյա» գիւղը՝ որի մասին կարդում ենք.
«Սայդյա» - Գիւղ՝ Արեւմտեան Հայաստանում, Բիթլիսի նահանգի Սղերդի գաւառում, որը նաեւ՝ Սեյդան»:374374. «Հայաստանի եւ Հարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան», հ. 4, էջ 491:
Կադմոսի ժառանգած բուն բնակավայրում եւ կադմեացւոց յետագայ բնակավայրերում Ծաւդէք-Սայդա եւ Փինիկ-Փիւնիկ անունների համատեղ գոյութիւնը պատահականութիւն չէ:
Բելեան ընդհանրական բռնապետութեան ջախջախումից յետոյ՝ Հայկ նահապետը Կադմոսին գործուղել է հարաւ՝ կառավարելու համար Բելի տիրոյթները: Կադմոսն ու նրա զարմերից ոմանք իջել ու հաստատուել են այժմեան Լիբանանի տարածքում, եւ հիմնել են Սիդոն (Ս*այդայ) քաղաքը՝ որն անուանակոչել են ի պատիւ իրենց մայր գաւառանուան, իսկ երկիրն անուանել են Փիւնիկէ՝ իրենց առաջին մայրաքաղաքի անունով, ու վերջապէս ժամանակի ընթացքում Փիւնիկեցիները աստուածացրել են իրենց նախահայր Կադմոսին:375375. Փիւնիկեցիներու գլխաւոր աստուածը կը կոչուի « ﺱﻮﻣﻄﻗ »-«Գաթմուս»:
Ըստ Զենոն Կոսիդովսկու՝ Փիւնիկեցիները «Դեռեւս մ.թ.ա. երրորդ հազարամյակում բնակություն հաստատեցին Սիրիայի ափերին:376376. Զենոն Կոսիդովսկի, «Բիբլիական Ավանդապատումներ», Եր. 1970, էջ 301: , 377377. Կադմոսի հաստատուելը Լիբանանի տարածքում՝ տեղի է ունեցել Բելի ջախջախումից յետոյ մ.թ.ա. մօտ 9.214 թ.:
Կոսիդովսկին շարունակում է.
«Ամենից առաջ, հաստատված է, որ Փյունիկիան եւ Քանանը կազմում էին կուլտուրական, կրոնական եւ ազգագրական միասնություն: Քանանական ժողովուրդները մեծավ մասամբ խոսում էին փյունիկերեն, կամ նրան շատ մերձ մի բարբառով: Բացի դրանից, նրանք ճանաչում էին այն նույն աստվածները, ինչ որ Տյուրոսի, Ուգարիտի եւ Բիբլի բնակիչները»:
Մեկնաբանութիւններ անելը թողում ենք ընթերցողին:
Հետեւութիւն.-
Այսպիսով իմացանք՝
1.Ծաւդէքի եւ Փինիկ-Փինակայի իմաստաբանութիւնը,
2.Փիւնիկեցիների ծագումնաբանութիւնը,
3.Սիդոն (Սայդայ) քաղաքի անուան սկզբնաղբիւրը,
4.Փիւնիկեցիների գլխաւոր աստուած Կադմոսի ինքնութիւնը:
Արտակ Մովսիսյանը գրում է.
«Հայա աստծո կապը Հայկական լեռնաշխարհի հետ առավել ընդգծվում է նրա որդի Դումուզիի՝ Արատտա երկրի հովանավոր աստվածըլինելով: Ուշագրավ է, որ միջագետքյան Դումուզի-Թամմուզը համապատասխանում էՕրինոնին»:378378. Արտակ Մովսիսյան, «Հայաստանը Քրիստոսից առաջ երրորդ հազարամյակում», էջ 54:
Մեր կարծիքով խօսքը ո՛չ թէ Հայկի (Հայայի) որդու մասին է՝ այլ նրա թոռ Կադմոսի, որի անունից է առաջացել միջագետքեան «Դումուզի»-ն, առաւել ճիշդը «Դամուզի»-ն («Կա-դ(ա)մ-ո(ւ)սի»):
Գտնում ենք, որ «Կադմոս»-ը ամբողջական անունն է Դումուզիի, եւ նրա բաղադրիչ մասերն են եղել.
«Կա-ադամ-ուսի»՝ որտեղ «Կա»-ն հայերէնի «կայ» բայն է, «ադամ»-ը երկրածին մարդկանց տրուած բնորոշիչն է, «ուսի»-ն ուսուցանողն է:
Հետեւաբար որսորդ-ձկնորս Կադմոս-Դումուզին Հայայից՝ երկիր մոլորակի սառցապատումի աւարտին եղել է ադամորդիների մեծագոյն ուսուցիչներից մին:
Նրա անունից «կայ»-ի կամ «ներկայի» զեղջումը ցոյց է տալիս՝ որ նա աստուածացուել է երկրային կեանքից հեռանալուց յետոյ, ինչի պատճառով էլ անունից մնացել է «Դմոս»-ը՝ նոյնն է թէ Դամուսի»-ն, աղաւաղուած «Դամուզի»-«Թամուզ»-ը՝ արաբական ամսանունների մէջ:379379. Կադմոս անուան «դմ» բաղադրիչից է առաջացել արաբերէնի ( ﺩﻡ ) «դամ»=«արիւն» բառը՝ որ անմիջական առնչութիւն ունի Օրիոն-արիւնի հետ: Նկատի ունենալ նաեւ թուրքալեզու ժողովուրդների «դամիր»-«երկաթ»-ը՝ որն էլ արեան ամէնագլխաւոր բաղադրիչն է:
Եթէ ընդունենք որ ետջրհեղեղեան Կադմոսի պապ Հայկը «Աղեղնաւորն»-ն է եղել՝ ապա Կադմոսը Հարքի ու Տաւրոս-Ցուլի հարաւային դարպասը հսկող ու Հայքը պաշտպանող որսորդ-ձկնորս «Օրիոն»-«Հայկն»-ն է եղել, եւ բնակնաբար իր պապից յետոյ կարող էր կոչուել «Արատտա երկրի հովանավոր աստվածը»:
Հայր Ղեւոնդ Ալիշանը նշում է.
«Օրիոնն ու Հայկը իրար նման են: Վերջինս միշտ «ն» տառի հավելումով կոչվում է “Հայկն”, երբ հիշվում է որպես աստղ կամ աստղանուն»:380380. Ղեւոնդ Ալիշան, նոյն, էջ 67:
«Հայկ»-ի եւ «Հայկն»-ի տարբերութիւնը այն է՝ որ «Հայկն»-ը նշանակում է «Նոր Հայկ», «Հայկի յետնորդ»՝ որով մակդրուել է Հայկի թոռ Կադմոսը:
Հետեւաբար երկնային Օրիոնի պատկերն ու դիրքը համապատասխանում է Կադմոսի ժառանգած սկզբնական տարածքին՝ Ծաւդէքին:381381. Կարեւոր ենք համարում այն, որ երկիր իջեւանած առաջին հրեշտակը՝ Պրոմեթեւս-Ադամ Կադմոսի հայր Էնկին եւս բնակուել է նոյն տարածքի միջակայքում:
Յաւելեալ ասենք, որ որսորդ Օրիոնի երկու շներից Մեծ Շան համաստեղութեան գլխաւոր եւ պայծառագոյն Սիրիուս աստղը եգիպտացիներն անուանել են Սոթիս՝ որը նոյնպէս առաջացել է «Ծաւդէք»-«Ծօթք»-ից, որովհետեւ «Ծօթէք»-ը հոլովուելով կարող է տալ «Ծօթիս»-«Սօթիս»՝ որից էլ եւրոպական լեզուների «South, Sud=հարաւ»-ը:382382. Քանզի Օրիոնը հիւսիսային երկնակամարի եւ Մեծ Հայքի հարաւակողմն է եզերում:
Թ.Խ. Հակոբյանը գրում է.
«Սյունյաց նախարարական տունը վաղ ժամանակներից սկսած բաժանված էր երկու ճյուղի, որոնցից մեկը տիրում էր Գեղամա լճի ավազանում եւ կոչվում էր Հայկազուն, իսկ մյուսը Գահերեց ճյուղն էր, որն իշխում էր Սյունիքի մեծ մասի վրա եւ միաժամանակ համարվում էր ամբողջ Սյունիքի տերը»:383383. Թ. Խ. Հակոբյան, «Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն», տպ. Երեւան-2007, էջ 182:
Ըստ մեզ, այստեղ «Հայկազուն» համարուած ճիւղը նոյն Կադմոսի սերնդից այն Ծաւդէքցիներն են՝ որոնք յետագայում Սիսակեաններին վստահուած Գեղամայ կամ Սեւանայ լճի հարաւ-արեւելքի, Զօդքի տարածքի հիմնական բնակիչներն են եղել, եւ ընդունել են Սիսակի ու Սիսակեանների գերակայութիւնը:
Իսկ «Այլախոս եւ այլադավան հայեր» գրքում հանդիպում ենք «Ծաթ-հայեր» յօդուածին՝ որի հեղինակ Արսեն Հակոբյանը գրում է.
«Ն. Մառի կարծիքով դրանք («Ծաթ»-երը - Մ.Ն.) հիմնականում գտնվում էին Հայաստանի հարավային եւ կենտրոնական շրջաններում»:384384. «Այլախօս եւ այլադավան հայեր», Երեւան 2008մ էջ 9, Արսեն Հակոբյանի յօդուածը։
Հեղինակն աւելացնում է.
«Առհասարակ խմբի («Ծաթ»-երի - Մ.Ն.) մշակութային դիմագծի, ինքնության, պատմական զարգացումների խնդիրները մինչեւ այժմ ուսումնասիրված չեն»:
Կարող ենք վստահօրէն ասել, թէ «Ծաթ»-երը Հայկական Միջագետքի իրենց բուն բնօրրանի Ծաւդէքցիներն են՝ որոնք իսկապէս ապրել են Հայաստանի հարաւակողմում, եւ 5-րդ դարում Մայր Հայաստանից Հայկական Միջագետքի անջատումով՝ մնացել են Հռովմէա-Բիւզանդական գերիշխանութեան տակ, ինչի պատճառով էլ ընդունել են յունադաւանութիւնը կամ քաղկեդոնականութիւնը:
Ուստի Մխիթարեան հայրերի այն կարծիքը՝ թէ «”Ծաթ-Ծայթ”-ը նշանակում է “անլիարժեք”, “կիսատ”, այլապէս՝ “ոչ հույն, ոչ հայ”, կամ “կես հայ, կես հույն”»՝ թիւրիմացութիւն է եւ սխալ: