16.Ջրհեղեղի Ժամանակագրութիւնը, պատճառը, ու Նօյ նահապետի ծագումը

Քիչ չեն մարդիկ, որոնց թերահաւատութիւնը այնտեղ է հասել՝ որ ինձանից պահանջում են ասել, թէ ներկայ քաղաքակրթութեան նախահայր «Նօյը վերջապէս ի՞նչ ազգի ծնունդ է եղել»:

Պատմաբան բարեկամներից ոմանք էլ ինձ քննադատեցին, որ չեմ անդրադարձել ժամանակագրութեան հարցին՝ «առանց որի վաւերական պատմութիւն չի կարող լինել»:

Ընդունեցինք մեղադրանքները: Սկսենք երկրորդ խնդրի քննարկումից:

Այդպիսի աշխատանքը պահանջում է մէկից աւելի տուեալներ ունենալ նոյն իրողութեան մասին՝ ու համեմատել հնարաւոր բոլոր աղբիւրները: Սակայն մեր ձեռքի տակ ունենք մարդկութեանն հասած հնագոյն մի՛ «վաւերաթուղթ»՝ «Սումէրական Արքայացանկ»-ը, ինչն էլ կ՛օգտագործենք որպէս հումք:

Այնտեղ յիշատակւում է Սարգոն Աքադացին՝ որն ընդունուած է ասել թէ իշխել է սկսել մ.թ.ա. մօտ 2750 թուականից, մեր օրերից (2010թ.) մօտ 4760 տարիներ առաջ:

Ըստ սոյն արքայացանկի՝ ջրհեղեղից մինչեւ Սարգոն Աքադացի երկրի տիրակալ արքաների գահակալութեան տարիների հանրագումարը կազմում է մօտ 32.618 տարի: Սրան գումարենք Սարգոն Աքադացուց մինչեւ Քրիստոս հասնող 2750 տարին՝ ու կը ստանանք ջրհեղի մօտաւոր թուականը, 35.368 տարի մ.թ.ա., մեր օրերից (2010թ.) մօտ 37.378 տարիներ առաջ:

Դոկտր Էրիխ Էբելինգն իր «Tod und Leden» գրքում յայտնում է թէ Աշուրից յայտնաբերուած մի արձանագրութեան իր վերլուծումը թոյլ է տալիս ասելու՝ որ ջրհեղեղը տեղի է ունեցել «Առիւծ» կենդանակերպի իշխանութեան օրոք:²⁴⁰240. Տես՝ Զախարիա Սիտչին, նոյն, էջ 418։

Մեզ աղբիւր ծառայած գրքի հեղինակը, Զախարիա Սիտչինը՝ հենուելով Էբելինգի տուեալին, գրում է թէ Նօյի գահակալումը Շուրուպպակում տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 49.000 թուականին, երկրի սառցակալման սկիզբը եղել է մ.թ.ա. 38.000 թուականին, իսկ ջրհեղեղը՝ մ.թ.ա. 10.860-ից 8700-ի միջեւ ընկած ”Առիւծ”-ի իշխանութեան տարիներին:

Սումէրական արքայացանկի տուեալների հետ համեմատած՝ Սիտչինի եզրահանգումը շատ հեռու է Նօյեան ջրհեղեղից: Քանզի այդ արքայացանկը հաստատում է՝ որ Նօյեան ջրհեղեղը պատահել է Առիւծ կենդանակերպի իշխանութեան նախորդ շրջանին, այն է՝ մ.թ.ա. 36.780-ից 34.620 տարիների միջեւ: Յատկապէս՝ որ ետջրհեղեղեան առաջին արքան գահակալել է Քրիստոսից մօտ 35.368 տարիներ առաջ, ուստի եւ մեծ ջրհեղեղը տեղի պիտի ունենար դրանից մի քանի տարի շուտ:

Ջրհեղեղից յետոյ Նօյ նահապետը ինքնակոչաբար ինքն իրեն թագաւոր չէր հռչակելու՝ երբ երկրի վրայ մարդկութիւնը ոչնչացել էր:

Ըստ Աստուածաշնչի՝ Նօյը ջրհեղեղից յետոյ ապրել է եւս 350 տարի: Հաւանաբար նրա մահից յետոյ է՝ որ որդիները թագաւորական կարգ են սահմանել: Ուստի ջրհեղեղից յետոյ «առաջին թագաւորը» գահակալած պիտի լինի առնուազն ջրհեղեղից 350 տարի ետք: Հետեւաբար ջրհեղեղը տեղի ունեցած կը լինի մօտ 35.368+350=35.668 թուականին մ.թ.ա., մեր 2010թ.-ից մօտ 37.678 տարի առաջ:

Մի շարք մասնագէտներ ենթադրում են թէ մեծ ջրհեղեղը (ու մայր ցամաքի մասնատումը - Մ.Ն.) կարող էր առաջանալ բեւեռների թեքման դիրքի փոփոխութիւնից (22.10-ից 24.50), ինչը տեղի է ունենում 41.000 տարուայ ընթացքում, երբ իւրաքանչիւր 20.500 տարին մէկ՝ հերթականութեամբ պատահում է ջրհեղեղ ու ապա երկիր մոլորակի սառցապատում:

Մեզանից մօտ 38.000 տարիներ առաջ պատահած մեծ ջրհեղեղը իսկապէս այդպիսի փոփոխութեան հետեւանքը կարող էր լինել:

Նոյն դրդապատճառով էլ ներկայ 2010 թուականից մօտ (37.678-20.500 =) 17.178 տարի առաջ պատահել է երկիր մոլորակի վերջին սառցակալումը (Կարիճ կենդանակերպի իշխանութեան աւարտին), երբ բնակելի են մնացել մասնաւորապէս Հայկական Բարձրավանդակն ու լեռնային մի քանի կղզեակներ այլ վայրերում: Այդ ժամանակամիջոցին էլ զարգացել է քարանձաւային մշակոյթը:

Հայկական առասպելաբանութիւն.-

«Առիւծ կամ Առիւծաձեւ Մհեր»-ը գործ ունի Առիւծ կենդանակերպի ու «մեհ»-ջրի հետ՝ ուստի եւ ջրհեղեղի հետ:²⁴¹241. Տես՝ Յօդուած «5», «Հայկական Սրբազան Տօմար»՝ «Մեհեկան» ամիսը, էջ 238։

Նա ոչ պատահականօրէն կոչուել է նաեւ «Մեծ Մհեր»՝ ինչը ակնյայտօրէն բովանդակում է «Մեծ ջրհեղեղ»-ի գաղափարը, որն ինչպէս վերը տեսանք՝ պատահել է մ.թ.ա մօտ 35.668 թ.-ին: Սոյն ժամանակահատուածի «Առիւծ» կենդանաշրջանը տեւել է մ.թ.ա. 36.780-ից մինչեւ 34.620 թուականը, որից յետոյ սկիզբ պիտի առնէր Նօյ-Ծուռ Դաւթի դարաշրջանը:

Կարլեն Աւետիսեանը գրում է.

Դաւթից յետոյ՝ Փոքր Մհերը (Զրուանը – Մ.Ն.) «Աստծուց կռիւ ուզեց, սակայն Աստուած եօթ ձիաւոր հրեշտակներ ուղարկեց եւ կէսօրից մինչեւ իրիկուն կռուան, որոնց վրա Թուր Կեծակին չէր գործում, իսկ ինքն էլ մինչեւ իրան խրւում էր հողի մէջ»:²⁴²242. Կարլեն Ավետիսյան, “Թվերի Գաղտնիքը», «՛՛Սասունցի Դավիթ՛՛ էպոսի տիեզերակարգը», «Երրորդ Աչք», թիւ 14։

Ըստ յօդուածագրի (նաեւ ըստ մեզ)՝ սոյն «եօթ հրեշտակները» ջրհեղեղից յետոյ եօթ կենդանակերպերի իշխանութեան շրջաններն են, որոնց աւարտին Փոքր Մհեր պիտի մտնէր քարանձաւ (երկրի սառցապատումն է): Այդ եօթ շրջանները կազմում են 2160x7=15.120 տարի:

Բայց քանի որ իւրաքանչիւր ջրհեղեղից մինչեւ երկրի սառցապատման ժամանակամիջոցը 20500 տարի է (ըստ գիտնականների)՝ ապա Փոքր Մհեր-Զրուանի «կռիւը» սկսած կը լինի ջրհեղեղից 5380 տարի յետոյ:

Սումէրական արքայացանկում յայտնաբերեցինք՝ որ Զրուանը²⁴³243. Սումէրական արքայացանկում Փոքր Մհեր-Զրուանն ի յայտ է գալիս “Բ/Փուանում» անուամբ»։ Տես « Pan»-ը՝ ենթայօդուած «17»։ իշխանութեան է եկել ջրհեղեղից 4750 տարի անց, եւ իշխել է 840 տարի (որոնց գումարը լինում է 5590 եւ ո՛չ թէ 5380)՝ ինչը համապատսխանում է մ.թ.ա. 32.030թ.-ից 31.190թ., որի ընթացքում էլ նա սկսել է 15.120 տարուայ իր բուն կռիւը՝ գալիք սառցապատման դէմ, այսինքն նախապատրաստական հսկայական աշխատանքներ է տարել այդ ուղղութեամբ՝ ընդերքային քարանձաւ-կացարաններ կառուցելով ժայռերի եւ լեռների խորքերում:

«Փոքր Մհեր» անունը բովանդակում է «փոքր ջրհեղեղ»-ի եւ «Ջրհոս կենդանակերպ»-ի գաղափարները:

Մեր հաշուարկներով՝ երկիր մոլորակը Ջրհոս կենդանաշրջանի իշխանութեան տակ է մտնելու մեր թուարկութեան 2118 թ.-ին,²⁴⁴244. Ըստ Ամերիկայի կարմիր հնդիկների՝ 2012 թ․-ին։ եւ աւարտուելու է 4278 թ.-ին (տես ստորեւ՝ աղիւսակը): Իսկ Փոքր Մհերը քարանձաւից դուրս է գալու մեզանից 3331 տարի յետոյ՝ Այծեղջիւրի իշխանութեան շրջանին:

Կենդանաշրջանների իշխանութեան Աղիւսակը՝ Նօյեան ջրհեղեղից ետքԿենդանակերպը Կենդանաշրջանը²⁴⁵245. Հիմք ենք վերցրել Զ․ Սիտչինի յիշատակուած գրքի տուեալները, տես նոյն, էջ 418։ Առիւծ 36.780-34.620 թ.ն.Ք. (Ջրհեղեղ՝ 35.668 թ.ն.Ք.): Խեցգետին 34.619-32.459 թ.ն.Ք. (32.788 թ.ն.Ք. Զրուանն արարում է նոր տեսակի

մարդկանց) Երկաւոր 32.458-30.298 թ.ն.Ք. (Զրուան-Pan-ի գերիշխանութիւնը՝ 32.030-էն

31.190թ.ն.Ք.) Ցուլ 30.297-28.137 թ.ն.Ք. Խոյ 28.136-25.976 թ.ն.Ք. Ձուկ 25.975-23.815 թ.ն.Ք. Ջրհոս 23.814-21.654 թ.ն.Ք. Այծեղջիւր 21.653-19.493 թ.ն.Ք. Աղեղնաւոր 19.492-17.332 թ.ն.Ք. Կարիճ 17.331-15.171 թ.ն.Ք. (Երկրագնդի սառցապատման սկիզբը) Կշեռք 15.170-13.010 թ.ն.Ք. (երկրագնդի սառցապատումը ՝ 15.168 թ.ն.Ք., եւ

Փոքր Մհերը քարանձաւում) Կոյս 13.009-10.849 թ.ն.Ք. (Բել եւ աշտարակաշինութիւն) Առիւծ 10.848- 8.688 թ.ն.Ք. (Հայկ-Բելեան ընդհարումը՝ 9.214 թ.ն.Ք., եւ Որսորդ-

Ձկնորս Կադմոսի 100- ամեայ գերիշխանութեան

սկիզբը: Միջին քարի դար՝ մեզոլիթ: «Գէօբեկլի

թեփէ» հնավայր Ուրհայի մօտ ՝ 9500-7300 թ.մ.թ.ա.) Խեցգետին 8.687- 6.527 թ.ն.Ք. (Երիքովի որսորդական-Նատուֆեան մշակոյթը՝

որսորդ-ձկնորս Հայացի Կադմոս-Դումուզիի

տարածած մշակոյթն է, մ.թ.ա. 8-7-րդ հազարամեակ,

նեոլիթեան շրջան) Երկաւոր 6.526- 4.366 թ.ն.Ք. (Չաթալ-հիւյիւքեան – Հալաֆ-Հասունեան մշակոյթը`

Կիցուվատնայի Քիշեցիների-Զրուանեան մշակոյթն

է, որն հասել է Յունաստան, Մակեդոնիա, Թեսալիա

եւ Էլամ՝ մ.թ.ա. 5160-4915թթ.) Ցուլ 4.365- 2.205 թ.ն.Ք. (Այս միջոցին տեղի են ունեցել Սումերի

քաղաքակրթութեան սկզբնաւորումը (ն.Ք. մօտ

3800թ.), Անգլիայի Ստուն- ՀԷյնջեան կառոյցները

(3200-3100թթ. Ն.Ք.), նաեւ Արիական երկու

արշաւանքները դէպի արեւելք՝ Պարսկաստան

ու ապա Հնդկաստան)²⁴⁶246. Անժելա Տերյան, «Միտանի Հայոց հնագույն պետություն», Երեւան 2006, էջ 23, ուր ասում է․ «Լիբանանը եւ Պաղեստինը (Քիրբեթ-Քերակ, Բեթ-Շան – Մ․. Ն․ ) Ուբեյդյան աղքատ մշակույթից անցում են կատարել մշակութային հարուստ ու ծաղկուն շրջան՝ մ․թ․ա․ 3600-3500թ․թ. ․։. Հյուսիսից այս տարածք է թափանցել նոր բնակչություն, որն իր հետ բերել է նոր մշակույթ, եւ որը. հայտնի է էնեոլիթյան (պղնձեքարեդարյան), (նաեւ՝ Կուր-Արաքսեան կամ Շենգաւիթեան – Մ․Ն․). մշակույթ անունով»։ : Խոյ 2.204- 44 թ.ն.Ք. (Հայկազնեան Արամ նահապետի, յետոյ Շամիրամ-

Արայ Գեղեցիկի ու ապա Արայեան Արայ- Կարդոսի

ժամանակաշրջանը՝ մ.թ.ա. 1320-1235 թթ. ու յետոյ

Անուշաւան Սօսանուէր ու Պարէտ):²⁴⁷247. Խորենացի, “Պատմութիւն Հայոց», էջ 57. , «Յետ մահուանն Շամիրամայ․․․ թագաւորէ Նինուաս․․․, եւ. առ սովաւ Աբրահամու աւուրք բաւեալք», այսինքն Սուրբ Գրոց հրեական Աբրահամի կեանքի աւարտն. է եղել Նինուասի ժամանակ։ Այս Նինուասը Ասորական «Տուկուլտի-Նինուրտա. I-ն է (1235-1198թ․. մ․թ․ա․), որովհետեւ «Նինուրտա»-ն «Նինի որդի»/»Նինոսի որդի» է նշանակում, երբ Շամիրամի. ամուսնու անունը Նինոս է եղել, որ Նին ձեւով է յիշատակուել յունա-հռովմէկանա պատմագրութեան մէջ։ , ²⁴⁸248. Տես՝ Անժելա Տերյան, նոյն, էջ 29-30մ, ուր յիշատակուած «Սաուսա-դատ-տարի»-ն ԽորենացուՍօսանուէր (Սաւսանուէր) Անուշաւանն է (որ սօսեաց ծառերի տերեւներով գուշակութիւյն է արել, այլապէս դրանցու է «դատ»-ել), իսկՊարատտարնայ կամ Շուտառնա-ն՝ Անուշաւանին յաջորդողՊարէտ-ն է․․․։ Ձուկ - 43- 2.117 թ. Ք. (Քրիստոնէական մշակոյթ) Ջրհոս 2.118- 4.278 թ. Ք. (Երկրագնդի վրայ Փոքր ջրհեղեղների ահագնացումը) Այծեղջիւր 4.279- 6.439 թ. Ք. (Փոքր Մհեր դուրս է գալու քարանձաւից`5.341 թ. Ք.)

 

Թէ ի՞նչ հիմքեր ունենք նոյնացնելու Փոքր Մհերին ու Զրուանին:

Ն. Վ. Մամունան բերել է Կիլիկեան Տաւրոս լեռնաշղթայի բարձրագոյն գագաթին դրուած Սելեւկեան Անտիոք թագաւորի շիրիմի արձանագրութիւնը՝ որ թարգմանաբար հետեւեալն է.

«Սոյն տիրակալի հոգին բարձրացուելու է երկինք՝ զեւս Ահուրամազդայի գահին, իսկ նրա մարմինը մնալու է գերեզմանում՝ մինչեւ յարութեան օրը, երբ կը գայ Զրուան-Ագարանը»:²⁴⁹249. Ն․Վ․Մամունա, “Առեղծուածների Զոդիակը», ռուս․ լեզուով, Մոսկուա 1998, էջ 18 (Н. В. Мамуна,«Зодиак Мистерий»)

Այսպիսով Զրուանը՝ Նօյի անդրանիկ որդին, նոյնանում է Փոքր Մհերի հետ,²⁵⁰250. Տես՝ 18-րդ ենթայօդուածը, էջ 83։ որն ըստ աւանդութեան՝ (Զրուանի նման) մնացել է անժառանգ ու հաւերժական, եւ նախատիպն է Աստուծոյ Որդի Քրիստոս Յիսուսի, որի երկրորդ գալստեամբ լինելու է վերջին դատաստանն ու ընդհանրական յարութիւնը:

Յունական առասպելաբանութիւն.-

Մեզ տրուած առաջին հարցի պատասխանը՝ թէ Նօյ նահապետը ի՞նչ ծագում է ունեցել, յայտնագործեցինք յունական առասպելաբանութեան ծալքերից:

Այնտեղ կարդում ենք.

«Զեւսն ուզեց պատժել չարացած մարդկութեան՝ եւ ջրհեղեղ արեց: Դրանից փրկուեցին երկու մարդ: Մէկը Պրոմեթեւսի որդի Դեւքալիոնն էր՝ իսկ միւսը նրա կինը, Պիռան»:²⁵¹251. Ն․ Կուն, “Հին Հունաստանի Լեգենդներն ու Առասպելները», Երեւան, 1979, էջ 101։

Մեկնաբանութիւն.-

«Դեւքալիոն» անունը բաղադրուած է «դեւք» եւ «ալիոն» մասերից: Առաջինը հայերէնի «դեւ» բառի յոգնակին է, իսկ «ալիոն»-ը յունականացուած «Աղիւն»-ն է, որն ինչպէս տեսանք վերեւում՝ համազօր է «Առիւծ»-ին: Հետեւաբար փրկուած անձը եղել է Աղիւնցի-Առիւծեցի Պրոմեթեւս-Մեծ Մհերի որդին՝ Ծուռ Դաւիթը: Ուստի յունական առասպելի «Դեւքալիոն» անունը հանդիսանում է ո՛չ թէ փրկուած անձի անունը՝ այլ նրա ծագումնաբանական ածականը:

«Դեւքալիոն»-ի «դեւ»-ը՝ «Դաւիթ»-«Դաւութ»-ի առաջին «դաւ» արմատի տարբերակն է, երբ «դեւ»-ը «հրեշտակ» է նշանակում, իսկ «դաւ»-ը «տիեզերական լոյս»՝ որով օժտուած էր Դաւիթ-Դաւութ-ը:

Չինական առասպելաբանութիւն.-

Չինական առասպելաբանութեան մէջ «Լինիույ» է կոչուել «ջրերից ելած մարդը»՝ որ պատկերուել է ձկան մարմնով, մարդու ձեռ ու ոտով ու գլխով:

«Ջրերից ելած»-ը կարող է լինել թէ՛ ջրհեղեղից փրկուած մարդը՝ եւ թէ՛ երկնքի ովկիանոսից եկածը, «երկնածին»-ը:

Մեկնաբանութիւն.-

«Լինյույ»-ի առաջին «լին» վանկը (բառասկզբի «ա»-ի անկումով) նոյնպէս ծագել է մեր «Աղիւն»-ից՝ ինչպէս «Դեւքալիոն»-ի «ալիոն»-ը:

Այսպիսով յայտնի է դառնում ջրհեղեղից փրկուած Նօյ=Քսիսութրայ= Ատրաքասիս=Ութնափիշտիմ=Դեւքալիոն=Լինյույ=Ութ=Ծուռ Դաւիթ=Դաւութ=Totնահապետի ծագումնաբանութիւնը՝ Հայոց Բարձր Հայքի Աղիւն գաւառից, ներկայ ժամանակների Դերսիմից:

Այժմ դո՛ւք որոշեցէք թէ նա ո՞ր ազգին է պատկանել:

Յաւելուած.-

Հին Կտակարանում Նօյ նահապետի ազգաբանութիւնը մի քիչ տարբերւում է յունական Դեւքալիոնի առասպելից: Քանզի այնտեղ Նօյի հայրը կոչուել է Ղամէք՝ եւ ո՛չ թէ Պրոմեթեւս: Սակայն Ղամէքի հօր անունը (Նօյի պապի անունը)` Մաթուսաղայ է, որն էլ համապատասխանում է Պրոմեթեւսին:²⁵²252. Յունական առասպելներում Պրոմեթեւսի հօր անունը “Յապետոս» է։ Սա առաջին Յաբեթն է՝ Հայկի Յաբեթ պապի նախապապը։ Տես՝ Ն․ Կուն, նոյն, էջ 106։

Ինչպէ՞ս:

Պրոմեթեւս անունը բաղադրուած է «պրո+Մեթեւս» գլխաւոր երկու մասերից, ուր յունարէնի «պրո»-ն ծագում է հայերէնի՝

1.«հրայ»-ից, այսինքն «հուր» արմատից, կամ առաւել եւս՝

2.«փառոյ»-ից, երբ «փառ»-ը հրեշտակի կամ սուրբ մարդու գլխավերեւին երեւացող լոյսի օղակն է, լուսեղէն գլխապսակն է:

Երկու պարագաներում էլ ունենք այն՝ որ տուեալ Մեթեւս-ը մարդկութեան «կեանքի՛ հուր» կամ «փա՛ռ» տուող Մաթէոսն է:

Ի հարկէ «հուր»-ը կամ «փառ»-ը²⁵³253. Կաթսայում խաշուող մսի, բանջարեղէնի կամ ընդեղէնի ճաշի ջրի երեսին էլ «փառ» է առաջանում, բայց ո՛չ լուսեղէն, ինչպէս սուրբի գլխաւերեւում, այլ՝ նիւթեղէն։ սովորական «կրակ» ընկալելը մանկամտութիւն է:

Սուրբ Գրային «Մաթուսաղայ»-ի «Մաթուս»-ը նոյն «Մեթեւս»-«Մաթէոս»-ն է՝ իսկ վերջի «աղայ» բաղադրիչը ցոյց է տալիս նրա «աղիւնցի» լինելու հանգամանքը:

Թերեւս հետաքրքիր զուգադիպութեամբ²⁵⁴254. Բայց ո՛չ թէ պատահականութեամբ։ ՝ «Մաթուսաղայ»-ի «աղա»-ն պահպանուել է մեր էպոսում, այն էլ Մեծ Մհերի կնոջ «Արմաղան» անուան մէջ, երբ վերջինս նշանակում է «Աստուածային օրէնքը պահպանող»՝ քանզի «արմ»-ը զրահն է, իսկ «աղան»-աղաւն»-ը՝ Աստուածային օրէնքը: Եւ իսկապէս, Արմաղանը այդ օրէնքով է դատել իր ամուսնուն՝ երբ վերջինս վերադարձել է Եգիպտոսից:

Թէ ինչո՞ւ է տարբերւում յունական առասպելի սոյն տուեալը՝

Աստուածաշնչայինից.-

Եթէ ճիշդ համարենք Աստուածաշնչեան ժամանակագրութիւնը, ապա՝

1.Պրոմեթեւս-Մաթուսաղան ապրել է 969 տարի:

2.Պրոմեթեւս-Մաթուսաղան 182 տարեկան հասակում ունեցել է իր Ղամէք որդուն: Ուստի Մաթուսաղան Ղամէքի ծննդից յետոյ ապրել է եւս 787 տարի:

3.Մինչդեռ Ղամէքը ապրել է ընդամէնը 777 տարի՝ ու մահացել է ջրհեղեղից 10 տարի առաջ: Հետեւաբար նրա հայրը՝ Պրոմեթեւս-Մաթուսաղան, իր որդու մահից յետոյ ապրել է եւս 10 տարի՝ մինչեւ ջրհեղեղ:

Երեւի թէ սա՛ է պատճառը՝ որ Նօյ-Դեւքալիոնը իր հօր մահից յետոյ «հայր» է անուանել իր պապիկին, եւ յունական առասպելում Դեւքալիոն-Նօյը համարուել է Պրոմեթեւսի որդին:²⁵⁵255. Յաւելեալ տես՝ 18-րդ ենթայօդուածը, էջ 83։