33.Հայկի թոռ Կադմոսի բնակավայրը՝ եւ Հարք

Խորենացին գրում է.-

Հայկ նահապետը՝ «Երթեալ բնակէ ի լեռնոտին միում ի դաշտավայրի, յորում սակաւք ի մարդկանէ յառաջագոյն ցրուելոցնդադարեալ բնակէին. զորս հնազանդ իւր արարեալ Հայկ՝ շինէ անդ տունբնակութեան կալուածոց, եւ տայ ի ժառանգութիւն Կադմեայ որդւոյ Արամանեկայ»:³⁶¹361. Մ. Խորենացի, նոյն, էջ 33:

Մեկնաբանութիւն.-

Բաբելոնից ու Բելի բռնատիրութիւնից հեռանալով՝ Հայկ նահապետն ուղուել է դէպի իր պապերի երկիրը: Բաբելոնից ամենայարմար ճամբան է եղել՝ Տիգրիսի հունով դէպի հիւսիս գիծը:

Տիգրիսի հոսանքն ի վեր իր զարմերի ու հետեւորդների հետ Թմանից ու Քիշից առաւել եւս վեր բարձրանալով՝ նա կայք է հաստատել մի նեղ հովտաբերանի մօտ, որի աջ կողմում սկիզբ էին առնում Կորդուած լեռները, իսկ ձախում՝ Մասիոն լեռները: Այնտեղ կառուցել է իր առաջին տունը (town-տօհմատունը)՝ որը կոչել Փիւնիկէ (Փինիկ, Փինակայ),³⁶²362. Այսուհետեւ զանազանելու համար Լիբանան-Փիւնիկէ երկիրը պատմական Հայաստանի Փիւնիկէ քաղաքից՝ կ՛օգտագործենք այդ քաղաքի միջնադարեան աղաւաղուած «Փինիկ» ձեւը: ի նշան բռնակալութիւնից ու բռնակալից իր եւ իր ժառանգների ֆիզիկական ու հոգեւոր անկախացման, երբ «փիւնիկ» թռչունը³⁶³363. «Փիւնիկ» բառի արմատն առնչւում է «բոյն» բառին: Հին եգիպտական պատկերազարդումներում «Փիւնիկ» թռչունն ունի «արագիլ»-ի կերպարանքը՝ որ «նոր բոյն է շինում»: յարութեան խորհրդանիշն է եղել:

Փինիկն ունեցել է պաշտպանութեան ու մարտավարութեան հարմար բարձր դիրք: Դա միջագետքից ուղղահայեաց գծով դէպի Վանայ լճի ավազանն անցկացնող միակ դուռն է եղել: Այնտեղից տեսանելի է եղել ողջ հարաւը՝ որտեղից սպառնալիք է ակնկալուել:

Ապա Հայկն իր Կադմոս թոռանն է յանձնել Փինիկը՝ պատուիրելով աչալուրջ հսկել հարաւի անցուդարձերին: Այնուհետեւ նա բարձրացել է հիւսիս՝ Հարքի դաշտ:

Կադմոսն իր զբաղեցրած գաւառը անուանակոչել է Ծաւդէք՝ կենտրոն ունենալով «Փինիկ»-«Փինակա»-ն:³⁶⁴364. Տես՝ «Ատլաս», Ա. մաս, «Փինիկ» անուան տակ:

Այդ քաղաքը գոյութիւն է ունեցել մինչեւ մեր ժամանակների 1200-ական թուակնները՝ Տիգրիսի ափին: Տես՝ Պատկեր «20»:

Պատկեր «20» Հայկի հիմնած առաջին աւանը՝ Փիւնիկէ-Փինակա

Սոյն «Փինիկ»-«Փինակա»-ն է՝ որ Խորենացին ճշգրտօրէն կոչել է «Փիւնիկէ», կապուած գրերը գտնելու համար սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի կատարած ճանապարհորդութեան հետ: Կարդանք այդ հատուածներից.

«Զկնի այսորիկ՝ ինքնին Մեսրոպ իջանէ ի Միջագետս… եւ ոչ աւել գտեալ քան զառաջինն՝ անցանէ ի յԵդեսիայ.. »:³⁶⁵365. Մ. Խորենացի, նոյն, Գիրք երրորդ, գլուխ ԾԳ, էջ 326:

Եդեսիոյ դիւանի պատասխանատու Պղատոն իշխանը Մաշտոցին խորհուրդ է տուել դիմելու իր ուսուցիչ Եպիփանոսին՝ ով թերեւս ինչ որ բանով կարող լինէր օգնել Մաշտոցի առաքելութեան: Նա Մաշտոցին տուել է նաեւ առաջնորդող մի ուղեկից՝ որն իմացել է Եպիփանոսի նստատեղին Փիւնիկէ քաղաքում:³⁶⁶366. Մի առաջնորդող տրամադրելու պարագան ենթադրել է տալիս՝ որ Եպիփանոսի նստավայր Փիւնիկէն այդքան էլ հեռու չի եղել Եդեսիայից:

«Յայնժամ Մեսրոպայ… անցեալ ընդ Փիւնիկէ՝ ի Սամոս դիմէ, քանզի Եպիփանու վճարելով զկենցաղս՝ թողեալ լինի աշակերտ մի անուանեալ Հռոփանոս… որ ի Սամոս էր միայնացեալ…»:³⁶⁷367. Մ. Խորենացի, նոյն, Գիրք երրորդ, գլուխ ԾԳ, էջ 327:

Մաշտոցն Եդեսիայից անցել է Ծաւդէքի Փինիկ-Փիւնիկէ քաղաք (եւ ոչ թէ Լիբանան)՝ որտեղ պէտք է հանդիպէր Եպիփանոսին, սակայն վերջինս մինչ այդ մահկանացուն կնքած լինելով՝ թողել է Հռոփանոս անունով մի աշակերտ, այն էլ Սամոսատում:

Վերադառնանք Հայկ նահապետին՝ ու շարունակենք լսել Խորենացուն.

«Եւ ինքն խաղայ, ասէ, այլով աղխիւն ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ, գայ բնակէ ի բարձրաւանդակ դաշտի միում, եւ անուանէ զանուն լեռնադաշտին Հարք, այս ինքն հարք են աստէն բնակեալք՝ ազգի տանն Թորգոմայ»:³⁶⁸368. Մ. Խորենացի, նոյն, էջ 33:

Հայկ նահապետը «Հարք» է անուանել լեռնադաշտը՝ որովհետեւ իրենից առաջ այն եղել է իր պապերի³⁶⁹369. Իր Թորգոմ հօր նախահայրերի: բնակավայրը, եւ առաջին հերթին Նօյի՝ որի վերջին հանգրուանը գտնուել է Նպատ լեռան տարածքին, Հարքի հիւսիս-արեւելքում:

Իրականում այդ տեղը «Հարք» է կոչուել մայր ցամաքի կազմաւորման ժամանակներում՝ Անգեղ-հրեշտակների կողմից, եւ Հայկ նահապետը հասու է եղել այդ իրողութեան: