13. Մեծ Արջ Համաստեղութիւն - Ursa Maior- ( Ը տառ) Կղարջքի (Արսիանի) լեռներ

Պատկեր « 58 »

 

Գլխաւոր աստղերը .

• 1. Դուբխէ - Դուբհէ,
• 2. Մերակ – Մերաք,
• 3. Ֆեկդա,
• 4. Մեգրեց,
• 5. Ալիոտ ( « ըթ » կամ « ութ » ),
• 6. Միցար,
• 7. Բենետնաշ, Ալկաիդ,
• 8. Տալիտհա / Թալիտխա Բորեալիս,
• 9. Տալիտհա / Թալիտխա Աուստրալիս,
• 10. Տանիյա Բորեալիս,
• 11. Տանիյա Աուստրալիս,
• 12. Ալուլա Բորեալիս,
• 13. Ալուլա Աուստրալիս,
• 14. Մուսցիդա :

Հարեւանները –

• 1. Վիշապ, 2. Ընձուղտ,
• 3. Ռիս,
• 4. Փոքր Առիւծ,
• 5. Առիւծ,
• 6. Վերոնիկայի վարսերը,
• 7. Վազող շներ, 8. Գոգնոց / Տուարած :

ա . Յունական առասպելաբանութիւն .-

« Արքադիայի մեծ թագուհի Քալլիստոն շատ գեղեցիկ էր : Նա նախանձ առաջացրեց Զեւսի կնոջ՝ Հերայի սրտում : Նախանձից դրդուած՝ վերջինս Արքադիայի թագուհուն վերածեց արջի՝ ու անտառի մէջ թողեց :

Քալլիստոն երկար ժամանակ աղօթելով աղերսում էր աստուածուհուն՝ որ նա վերադարձնէր իր մարդկային կերպարանքը : Բայց Հերան անդրդուելի մնաց :

Վախենալով գազաններից՝ արջակերպարան թագուհին մոլորուեց անտառում, մոռանալով որ ինքն էլ վերածուել էր վայրի մի կենդանու : Սակայն նա շուտով ըմբռնեց թէ ի՞նչ էր նշանակում որսորդներից ու նրանց շներից վախենալը :

Մի անգամ, որսորդների մէջ նա ճանաչեց իր որդուն՝ Արքասին : Փորձեց մօտենալ նրան ու գրկախառնուել : Արքասն իր նիզակը անմիջապէս ուղղեց դէպի մօտեցող արջը :

Զեւսը շատ էր սիրում Քալլիստոյին ու նրա որդուն : Նա անմիջապէս Արքասին էլ արջի վերածեց՝ որպէսզի մայրասպան չլինէր, ու նրան ու նրա մօրը երկինք բարձրացրեց՝ դարձնելով աստղեր : Նրացից առաջացան երկնքի Մեծ ու Փոքր արջերը :

Հերան կրկին անգամ նախանձեց նրանց, ու կարգադրեց՝ որ մայր ու որդի նոյնիսկ երկնքում հանգիստ չունենան » : ⁵⁵⁷557. Տես՝ Մամունա, նոյն:

Մեկնաբանութիւն .-

Մինչդեռ երկնքի միւս աստեղերն ու համաստեղութիւնները երկնակամարում մեզ երեւելի են դառնում որոշ հերթականութեամբ, եւ ունեն « հանգստեան » ժամանակ՝ իսկ Մեծ ու Փոքր Արջերը անխափան « աշխատում են », այսինքն մշտապէս երեւելի են հիւսիսային երկնակամարի վրայ՝ ու չեն « հանգստանում » :

Մեծ Արջ համաստեղութեան աշխարհագրական ճշգրիտ սահմանները դեռեւս ամբողջականօրէն յստակ չեն : Սակայն նրա կազմում գտնուող Megrez աստղը կարծում ենք որ կապ ունի Մեծրաց լեռնաշղթայի Մեծրաց լեռան (2885 մ .) հետ, իսկ Alkor- ը՝ Կարմիր Փորակ լեռնաշղթայի Խորձեան լեռան (3192 մ .) հետ ( համեմատել « Kor » - ն ու « Խորձեան » - ի « Խոր » - ը » ), եւ յատկապէս Կղարջքի լեռների ⁵⁵⁸558. Տես՝ «Ատլաս», էջ 7։ եւ « Կղարջք » - ի հետ ⁵⁵⁹559. Տես՝ “Ատլաս», էջ 44-45, 46-47, 70-71։ ( Տես՝ Պատկեր « 59 » ):

Պատկեր «59» Կղարջքի տարածքը

Քանզի «Կղարջք» անունը բաղադրուած է «կղ» եւ «արջք» արմատներից՝ որտեղ «կղ»-ի մի տարբերակը կարող է լինել վրացերէնի «քալո»-«կին»-ը, եւ արեւմտահայոց թրքախօս հատուածի «քելե»-«կին»-ը կամ «աղջիկ»-ը («քելէ բաջըմ»-«Քելե քոյրս» արտայայտութեան մէջ): ⁵⁶⁰560. Համեմատել մայր թագուհի «Կալլիստո»-ի «Կալ»-ի հետ: Ուստի «Կղարջք»-ն ունի «կին արջ» բովանդակութիւնը:

Ըստ մեզ, «կղ»-ն առաջացել է «կող»-ից՝ ինչպէս «կողակից»-ում, երբ Ս. Գրոց մէջ էլ ասւում է, թէ Աստուած Ադամի կողից մի ոսկոր վերցրեց ու արարեց Եւային: Ուստի «կող»-ը ունեցել է նաեւ «կողակից կին» իմաստը: Նկատի ունենալ՝ որ Խորձեան լեռան անմիջապէս հարաւ-արեւմուտքում ունենք «Կող» գոգաւորութիւնը:

Ըստ մասնագէտների, Մեծ Արջ համաստեղութիւնը հնագոյն ժամանակներում գծագրուել է ոչ թէ եօթ՝ այլ ութ աստղով: Սա արդէն խօսում է Մեծ Արջի բուն յատկանիշի ու պատկերի մասին, որով ուրուագծւում է մեր «Ը» (Ըթ) տառը՝ որպէս «Իգական էութեան» խորհրդանիշ, իր «ութ» թուային արժէքով:

Պէտք է աւելացնել նաեւ, որ Մեծ Արջի լատինական անուանման մէջ կայ ուղղագրական քերականական կոպիտ մի սխալ, որովհետեւ «Ursae»-ի «ae»-ն ցոյց է տալիս արջի սեռական բնութագիրը, տառացիօրէն՝ իբր «արական բնոյթի էութիւն», մինչդեռ այն պէտք է գրուէր «իգական բնոյթի էութիւն»-ը դրսեւորող «oe»-ով՝ եւ լինէր «Ursoe Maioris»:

Արգոնաւորդներին վերաբերուղ Յունական առասպելաբանութեան մէջ հանդիպում ենք Բեովտիայի «Օրխոմեն» թագաւորին՝ որից են սեռել Արգոնաւորդները: Նոյն սկզբնաղբիւրում ասւում է նաեւ թէ «Օրխոմեն» անունով մի քաղաք է գոյութիւն ունեցել «Լաթիստիոն» լեռան կողմերում՝ Կոպաիդական լճի հիւսիս-արեւմտեան եզրին: Այդ «Օրխոմեն» քաղաքի մօտակայ «Լաթիստիոն» լեռան վրայ եղել է «Զեւս Լաթիստիոն»-ի սրբատեղին՝ նրա մարմարեայ քանդակով: Այստեղ է որ Աթամանտը ցանկացել է պատանի Ֆրիքսին ու Հելլային զոհ մատուցել Լաթիստիոնին, բայց Զեւսը նրանց ուղարկել է ոսկեղջիւր խոյը՝ որի վրայ նստելով նրանք կարողացել են փախչել:

«Ըստ էութեան՝ առայժմ անյայտ են մնում թէ՛ քաղաքի, թէ՛ լեռան եւ թէ՛ լճի տեղանքները, որոնք գտնելու պարագայում՝ կարելի է նախապատմական եւ հաւատամքային մեծ յայտնագործութիւններ անել»: ⁵⁶¹561. Տես՝ Ռոբըրտ Տեմպլ, «Սիրուսի առեղծուածը» ռուս․ լեզուով, Մոսկուա 2005մ էջ 208։

Այս ուղղութեամբ մեր հետազօտութիւնները հանգեցրին հետեւեալին:

Անուան «Օրխոմեն» ձեւը յունական մի բարբառի մնացորդն է, որն առաջացել է «Արջոյ+մեն»-ից, եւ առնչւում է «Մեծ Արջ»-ի երկրային տարածքին ու այնտեղի «մեն»-«մարդկանց»՝ որոնցից սեռած Յունաստանի Արգոնաւորդները ցանկացել են հասնել ու տեսնել իրենց նախահայրենիքը, ապա եւ տիրանալ ոսկեայ գեղմին: Ուստի Մեծ Արջը ներկայացնող տարածքում էլ պիտի լինի «Օրխոմեն» քաղաքը, «Լաթիստիոն» լեռն ու «Կոպաիդական» լիճը:

«Լաթիստիոն» լեռնանունը ծագել է «Լաթիս» ⁵⁶²562. Որից էլ ներկայիս Լաթաքիա քաղաքանունը Սիրիայում։ >«Ուղթիս» եւ «տուն» բառանուններից, երբ «Ուղթիս»-ը «Օլթի»-ն է՝ որպէս գետ, լեռ եւ քաղաք՝ նուիրուած Աբելին, հետեւաբար վերը նշուած սրբատեղին էլ Աբելին ու նրա դամբարանին է վերաբերւում: Իսկ «Կոպաիդական լիճ»-ը պարզապէս Օլթի գետի ձախակողմեան վտակ Թորթումի միջին հոսանքի վրայ գտնուող լիճն է՝ երբ այսօր էլ այդ գետի ու (Կոպաիդական) լճի արեւմտեան հարակից լեռները «Կոփայ լեռներ» են կոչւում:

Մեր պրպտումները ցոյց տուեցին՝ որ վաղնջագոյն «Օրխոմեն» քաղաքի աւերակները պէտք է որոնել նշուած լճակի հիւսիս-արեւմտեան կողմում, ուր ներկայիս ոչ մի բնակավայր չի նշւում արդի քարտէսներում: