5. Մահմետականութիւն
Դաւանելով քրիստոնէութիւնը՝ սրտի ու սիրոյ վարդապետութիւնն իր խաչ-խորհրդանիշով, մարդկութեան մի մեծ զանգուած՝ «է»-ի համակարգի ստորին մասը կազմող Ֆալլոսապաշտութիւնից մի աստիճան վեր էր բարձրացել: Սակայն քրիստոնեայ եկեղեցու հայրերը յետագայ դարերում չկարողացան ճիշդ արտացոլել Յիսուս Քրիստոսի ու նրա առաքեալների սկզբունքները, թէ՛ իրենց կենցաղով եւ թէ՛ վարդապետական ուսմունքի մեկնութիւններով: Արդիւնքը այն եղաւ՝ որ եկեղեցին տրոհուեց, ու թուլացաւ նրա հոգեւոր ներուժը: Այդ դատարկութիւնը պէտք էր լցնել:
Եկաւ Մուհամմէտ մարգարէն ու աւետեց նոր կրօնը՝ Իսլամը, որով մարդկութիւնը մի քայլ եւս պէտք է բարձրանար «Է»-ի սանդղակով, հասնելու համար գլխին ու մտքին՝ գիտութեան դաւանանքին:
Դա յաջողուեց մարգարէին՝ քանզի նրա սաներն ու հետեւորդները պեղեցին դարերով մոռացութեան մատնուած յոյն փիլիսոփաների, մատեմատիկոսների, աստղագէտների, պատմագիրների գործերը, թարգմանեցին արաբերէնի, ու ո՛չ միայն յարութիւն տուեցին դրանց՝ այլեւ նոր լիցք հաղորդեցին, հիմքը դնելով արդի մատեմատիկայի, աստղաֆիզիկայի, քիմիայի ու յետագայ բոլոր գիտութիւնների:
Այս բոլորով հանդերձ՝ ինչպէս Յուդայականութիւնը, այդպէս էլ Իսլամը գտնւում է «բացարձակ միաստուածութեան» համակարգի սահմաններում:755755. Ինձ յայտնի չի՛ Սուրբ Երրորդութեան մասին որեւէ դրոյթ իսլամական կրօնում: Դրա պատճառով էլ դա լճացում ապրեց՝ ու բազմաթիւ աղանդաւորական շարժումների թիրախը դարձաւ: