1. Եռաստիճան Միաստուածութիւն

Ի սկզբանէ էր Աստուածն իր սուրբ Երրորդութեամբ:

Մարդկային քաղաքակրթութեան դեռեւս ակունքներում՝ պաշտամունքային համակարգի հիմքն է եղել եռաստիճան Միաստուածութեան սկզբունքը:

Հինդուիզմ

Հինդուիզմն իր Բրահմայ, Վիշնու եւ Շիւայ երրորդութեամբ՝ մեզ յայտնի հնագոյն եռաստիճան կրօնքն է:

Հնարաւորինս փորձենք քննարկել ու վերծանել այդ անունները:

ա. Բրահմայ

Աւանդուած է, որ «Բրահմա»-ն գիտութեան եւ իմաստութեան միաւորն է, ուստի գլուխն է եւ Հայրը: Պատահական չէ, որ դրա առաջին արմատը «բր»-բար»-ն է, մտքի պտուղը:⁷⁴⁸748. «Բրահմա»-ի սոյն բացատրութիւնը ճիշդ է, բայց նրանում թաքնուած է նաեւ «Փռ+ահ+մա» տարբերակը, ուր «Փռ»-ը «փառ»-ն է, «ահ»-ը «Աստուածային հուր»-«աուրա»-ն է, «մա»-ն էլ «մատուցող»-ը: Ուստի «Բրահմա»-ն նոյնանում է մարդն արարող Պրոմեթեւս-Առիւծ Մհերի հետ: Այստեղ «փառ»-ը կամ «գլխաւերեւի լուսեղէն պսակ»-ը որպէս տերմին՝ զանազանուել է «Ահ»- «Աստուածային հուր»-«Aura»-ից, ցոյց տալով որ երկուսն էլ Բրահմա-ի պարգեւածներն են մարդ արարածին:

բ. Վիշնու

Ընդունուած է թէ Վիշնու-ն երկիրն ու երկրայինները փրկելու է սահմանուել:

Տառադարձելով Վիշնու-ն հայերէնի՝ կը դառնայ «Ավիշն», իսկ «աւիշ»-ը մեր լեզւում կենսատու հեղուկն է, որի մէջ մտնում են ե՛ւ արիւնը, ե՛ւ ջուրը ե՛ւ մարմնի հեղուկային բոլոր բաղադրիչները, որոնք կազմում են պլազման: Կարելի է ասել՝ որ Վիշնուն կենսատու աւիշն է:

Հնդկական առասպելաբանութիւն.-

Վիշնուն իր մէջքին է կրել կրիայի նմանուող տիեզերական լեռ-ցամաքը:

Իսկ դեւերն ու Ասուրները թունաւոր օձ «Վասուկի»-ին որպէս պարան օգտագործելով՝ ցանկացել են շուռ տալ այդ լեռը, ստանալու համար «ամրիտի» կոչուող աստուածային խմիչքը:

Մեկնաբանութիւն.-

Արաբական առասպելներում տեսանք որ առաջին ցամաքը հանդիսացող «Ցուլ»-«Տաւրոս»-ին, ապա եւ «Բիւրեղեայ քար»-«Բիւրակն»-ին իր վրայ է կրել «Fishup»-«վիշապ»-ը, «Կետ» համաստեղութեան կրկնապատկերը երկրի վրայ, որն ուրուագծւում է Վանայ լճի հիւսիս-արեւելեան եւ արեւելեան լեռներով, Վասպուրականով: Այդ երկրային Կետը կոչուել է պարզապէս «Վիշ»-«Fish» (առանց «up»-ի) եւ անուանուել է «Նուն»:

«Վիշնու»-ն էլ է նկարագրուել որպէս ցամաք-լեռը կրող աստուածութիւն:

Համադրելով երկու առասպելները՝ գտնուենք որ «Վիշնու»-ի մէջ ներկայ է թէ՛ «Fish»-«Վիշ»-ը, եւ թէ՛ «Նուն»-ի «Նու» հատուածը: Հետեւաբար «Վիշնու»-ն նոյնանում է «Կետ» համաստեղութեան եւ Հայոց «Վասպուրական»-ի հետ:

Իսկ հնդկական առասպելի «Ամրիտի» հեղուկը համադրւում է «Վիշնու»-ի մեր ստուգաբանութեան հետ՝ որպէս «աւիշ»:

գ.Կրիշնա

Տրուել է, որ Կրիշնան վերածնուած Վիշնուն է:

Կրիշնայի անբաժան ընկերն է արժունա-ն – ըստ մեզ՝ արիւնը, սրտի անբաժան ընկերը: Հետեւում է, որ Կրիշնան համազօր է սիրոյ խորհրդանիշ Քրիստոսին, տիեզերքի սիրտ-արեւին, նրա անբաժան արիւն-ճառագայթներով հանդերձ:

դ. Շիւա

«Շիւա»-ն հայերէնի շիւ բառն է՝ որը խորհրդանշում է ֆալլոսը:

Այսպիսով Հինդուիզմում ուրուագծւում է եռաստիճան Միաստուածութիւնը՝ «Է»-ի երեք անբաժանելի գլխաւոր կենտրոններով:

Ուրարտական համակարգ

Հայաստանի պատմական տարածքում Մհերի դռան վրայ ուրարտական սեպագիր արձանագրութեամբ «աստուածների» պանթէոնի առաջին եռեակը գլխաւորում է բոլոր մնացեալներին: Այդ եռեակում առաջինը Խալդի-Յալտի-ն է, որին անդրադարձանք Յօդուած 2-ում: Լինելով Բարձրեալը՝ նա Թեյշեբայի ու Շիւինիի հետ կազմում է մէկ երրորդութիւն, Հինդուսական ու Քրիստոնէական նոյն ստորաբաժանումներով:

Սոյն համակարգի «Շիւինի»-ն յստակօրէն «Շիւ»-ն է ու «Շիւա»-ն: Իսկ «Թեյշեբա»-ի մասին կը խօսենք վերջին յօդուածում:

Մհերի դռան միւս «աստուածները» պատկանում են յաջորդ՝ «2»-րդ հարթութեան ներկայացուցիչներին, իրենց կանացի զոյգերով: