3. Արհմըն առաջնեկն ու Որմըզդ Արամազդը
Եզնիկն ասում է, թէ Զրուանն իմանալով որ զոյգ որդիներով է յղիացել՝ որոշում է առաջնեկին տալ իր իշխանութիւնը, քանզի յոյս է փայփայել՝ որ առաջնեկը իր ակնկալած Որմըզդը պիտի լինէր:
Դեռեւս չծնուած Որմըզդը լսում է «հօր» մտադրութիւնը՝ եւ միամտօրէն այն հաղորդում է եղբօրը, Արհմենին: Արհմընը անմիջապէս լոյս աշխարհ է շտապում, ու կանգնելով «հօր» առաջ՝ պահանջում է իր իրաւունքը, խոստացուած իշխանութիւնը: «Հայրը» չի ճանաչում իր առաջնեկին՝ եւ նրան անուանում է խաւարի որդի (այլապէս՝ խափշիկ, նեգր), ու գարշահոտ:
Մինչդեռ նրանք վէճի են բռնւում՝ ծնւում է Որմըզդը:
Զրուանը բացականչում է. «Ահա՛ իմ որդին՝ որին սպասում էի», ու նրան է տալիս ձեռքի բարսմունքը՝ որով «յաշտ էր արարում»:
Արհմընը բողոքում է, եւ պահանջում իր առաջնեկութեանիրաւունքը: «Հայրը» նրան է տալիս երկրի վրայ 9000 տարի իշխելու իրաւունքը՝ որից յետոյ նա պէտք է ենթարկուէր Որմըզդի տնօրինութեան:
Նախ քննարկենք «Որմըզդ» բառը:
Ըստ հայկական դիւցաբանութեան՝ դա «Արամազդ» անունն է: Կարելի է հետեւեցնել՝ որ «ըզդ»-ը «ազդ»-ն է, ինչը ընդունուած է ասել, թէ Աստուած է նշանակում: «Որմ»-ը կարելի է համեմատել անգլ. «worm=որդ» բառի հետ, եւ չի բացառւում՝ որ նոյնիմաստ է: Այս ի մտի ունենալով՝ «Որմըզդ»-ը կը լինի «որդ Աստուծոյ» կամ «Աստուծոյ որդի»:
«Արհմըն»-ը կարելի է բաժանել իր երկու արմատներին՝ «Ար» եւ «հմըն»:
Անուան հոլովման ժամանակ «հմըն»-ը դարձել է «հմեն», ինչը համեմատելի է անգլ. «human»-ի հետ:
«Ար»-ը տառացիօրէն նշանակում է «Աստուծոյ մասնիկ»:
Ստացւում է, որ «Արհմըն»-ը ի սկզբանէ Աստուծոյ մասնիկն է՝ բայց human-ն է, այլապէս՝ «հում մէն», «հում մարդ» է, քանզի նա նախանձից ու ագահութիւնից դրդուած, եւ դեռեւս չհասունացած՝ շտապել է ժամանակից շուտ լոյս աշխարհ գալ:
Պէտք է նկատի ունենալ՝ որ «Արհմըն»-«Արհմէն»-«հում մէն»-ը երբէք էլ «Արմ-մէն»-ը կամ «Արի մէն»-ը չէ:
Այս երկու անուանումներն իրենց վերոյիշեալ իմաստաբանութեամբ եթէ տեղադրենք Աստուածաշնչեան տուեալների կողքին՝ պայմանականօրէն կը ստանանք համապատասխան «Աստուծոյ որդիներ»-ն ու «մարդկանց որդիներ»-ը:
Մօտաւորապէս նոյնպիսի մի զուգահեռ կայ Հոմերոսի մօտ, երբ Զեւսը Հերակլեսի ծննդեանն սպասելով՝ խօստանում է նրան պարգեւել ամբողջ երկրի իշխանութիւնը, բայց նրա կինը Հերան՝ ուշացնելով նրա ծնունդը, աւետում է մի ուրիշի ծնունդը՝ որն էլ ստանում է խօստացուած իշխանութիւնը:599599. Հոմերոս, «Իլիական», ԵՀՀ, Եր. 1987, էջ 364: