Ներածութիւն.-

Մեսրոպ Մաշտոցի երէց աշակերտներից լինելով հանդերձ՝ Եզնիկ Կողբացին խորապէս չի ընկալել իր ուսուցչի ուսմունքը, որտեղ ասւում է.

«Աղանդները խուզարկելով ժամանակդ մի՛ կորցնիր» … մենք պիտի աւելացնէինք՝ «քանզի քեզ տրուել է Աստուածային գիտութիւնը»:

Սակայն ամէն մի սկզբունքային շեղում էլ անպայման ունենում է ինչ որ կողմնակի դրական մի հետեւանք, եւ մենք շնորհակալ ենք Եզնիկից՝ քանզի նա թեկուզ եւ անգիտակցաբար, մեզ է աւանդել անգնահատելի պատմական, աստուածաբանական եւ լեզուաբանական հումք:

Նկարագրելով Պարսկական հնագոյն Մազդեզական կրօնը՝ Կողբացին ոչ մի անգամ չի օգտագործել.-

1.«Ահրիման» բառը, այլ՝ «Արհմըն», որն հոլովուելով ստացել է «Արհմենի» ձեւը:

2.Երբէք չի գրել «Որմիզդ»՝ այլ «Որմըզդ»:

3.«Բարսմունք» բառը օգտագործելով հանդերձ՝ այն յետոյ փոխարինել է «գաւազան»-ով, ու լեզուաբաններին դրել նեղը, որովհետեւ «բանսմունք»-ը յոգնակերտ «ք» տառով է աւարտւում, եւ չի կարո «մի» գաւազան լինել, ինչի պատճառով էլ թարգմանել են «ճիւղերի խուրձ»:

4.«Յաշտ արար» արտայայտութիւնը կիրառելուց յետոյ՝ այն փոխարինել է «զոհ մատուցեց» խօսքով, ինչը իմաստաբանական մեծ աղաւաղում է առաջացրել:

Պէտք է խոստովանել՝ որ Եզնիկ Կողբացին թիւրիմացութիւնների մէջ է ընկել այդ բառերին ի՛ր իսկ տուած մեկնութիւնների պատճառով, եւ վերջին հարիւր եւ աւելի տարիներին՝ մեզ էլ է քարշ տուել դրանց ետեւից:

Սա ի հարկէ իր մեղքը չէ, եւ դրանցով հաստատւում է՝ որ նոյնիսկ Մաշտոցի ժամանակներում Հայկազնեան բազմաթիւ բառերի բուն իմաստները խեղաթիւրուել ու անհասկանալի են դարձել հայ մարդու համար: Սա հաստատում է նաեւ՝ որ մեր ազգի մշակութային ու հետեւեաբար հոգեւոր, ռազմական ու գիտական մակարդակի անկումը գալիս է շա՜տ հեռու ժամանակներից:

Նա ասում է, թէ Պարսից գերագոյն աստուած Զրուանը հազար տարի «յաշտ արար»՝ իբր թէ «զոհ մատուցեց», եւ որդի չունեցաւ: Այս հիման վրայ էլ եզրակացնում է՝ թէ Զրուանը պէտք է ունենար իրենից բարձր մի աստուած, որին զոհ է մատուցել, հետեւաբար նա անձնապէս չէր կարող գերագոյն աստուած լինել: