10.Բագրատունիներ եւ Բագին

Թէեւ Խորենացին Բագրատունիներին «հրեայ» է ներկայացրել՝ սակայն անուան արմատը հայերէն է խօսում:

Հրեաները սովորութիւն ունեն իրենց ապրած երկրի բարձր դասի մարդկանց ազգանունները փողով առնելու եւ իւրացնելու:

Շատ հնարաւոր է՝ որ Խորենացու ժամանակներում Հայաստանում այդ կերպ կամ մի այլ ձեւով (կին տալով) արդէն իսկ գոյացել են հրեայ Բագրատունիներ:

Սակայն «Բագ» արմատով Բագինը, Բագարանը, Բագաւանը, Բագրեւանդը, Բագարատը, մի գուցէ եւ «Բագունց»-«Բակունց»-ը՝ առնչութիւն չունեն յուդայական հրեաների հետ:

Խորենացին ասում է.

«Քանզի ասելն ոմանց անհաւաստի մարդոց… ի Հայկայ զթագադիր ազգդ Բագրատունեաց լինել»:⁴⁵⁸458. Խորենացի, նոյն, էջ 68:

Թարգմ. «Անհաւաստի մարդկանցից ոմանց ասելով՝ Բագրատունիները թագադիր են նշանակուել Հայկի կողմից»:

Սա թէեւ ժխտական մի փաստարկ է՝ բայց ինքնին խօսում է, որ մեր տեսակէտը վաղնջական հիմք ունի: Ըստ մեզ, Բագրատունիներին հրեայ ներկայացնելով՝ Խորենացին տուրք է տուել իր ժամանակի թելադրանքին:

Շատ եմ զարմացել ու զարմանում այն իրողութեան վրայ՝ որ մեր լեզուաբանները, պատմաբանները, հնագէտներն ու գրականութեան մշակները էական տարբերութիւն չեն գտել Տաճարի, Մեհեանի եւ Բագինի միչեւ: Երեքն էլ ներկայացուել են որպէս զոհ մատուցելու շինութիւններ:

Իսկ դրանց մէջ գործող նուիրեալներն էլ բնականաբար պիտի ընկալուէին որպէս արեան մէջ թաթախուած մսագործ-«ղասսաբներ» եւ գուշակներ՝ ինչպէս յուդայականների հոգեւոր սպասաւորները:

Եթէ այսպէս շարունակուի՝ հերթը հասնելու է Հայ եկեղեցուն եւ մեր հոգեւոր հայրերին:

Իմ ստուգաբանութեամբ՝

1.«Տաճար»-ը այն վայրն է՝ ուր կրակը անմար են պահել, համայնքի օջախների կպչան մատակարարելու համար:⁴⁵⁹459. «Տաճար»-ի «տաճ» արմատը համազօր է «տաճ» հնչող անգլ. «touch»=«կպչել» բային՝ որից էլ կրակի կպչանը: Ուստի «տաճար»-ը տան օջախի «կրակը կպցնելու»-ն ծառայած անմար կրակի սրբատեղին է եղել:

2.«Մեհեան»-ը հոսող բուժիչ ջրի ակունքին կառուցուած նախաքրիստոնէական հիւրընկալ վանքն է՝ որը նուիրուել է (ջրածին) նախնիների հոգուն:

Սասնայ Ծռեր դիւցազնավէպի Սանասարն ու Պաղտասարը իրենց կացարանը հիմնել են հենց այդպիսի անմահական ջրով մի գետակի ակունքին՝ այսինքն այդտեղ մեհեան են կառուցել:

«Մեհեան» բառը (մի+էհ-եան >մյ+էհ-եան >մեհ-եան) բաղկացած է Ասորերէն եւ Արաբերէն (ﻩﺎﻴﻣ) «մյէհ=ջուր» եւ «եան>ա*յն»(ﻦﻴﻋ)=ակունք արմատներից:

3.Իսկ «Բագի՞ն»-ը:

Տառացի վերլուծմամբ՝ «Բագին»-ը ուղղակիօրէն «ակադեմիա»-ն է, իսկ Բագինի քրմերն եղել են բարձրակարգ գիւտարար գիտնականներ, ակադեմիկոսներ եւ իրաւապահ դատաւորներ:

Այլապէս, զոհ մատուցելու արարողութեան կամ գուշակութեան համար՝ քրմերը ընդարձակ տարածքներ, գիւղեր ու մեծ նուէրներ չէին ստանայ իշխանաւորներից:

Բագարանը նախքան քաղաքի անուն դառնալը՝ եղել է ակադեմիկոսներ պատրաստելու ուսումնարան: Բագաւանը՝ ակադեմիկոսների աւան:

Բագրատունիները եղել են Հայոց քուրմ-ակադեմիկոսների տօհմական տունը՝ այլապէս Հայ ազգի բարձրագոյն հոգեւոր դասի ներկայացուցիչները, ինչի պատճառով էլ իրենց էր յանձնուած նախ Հայոց տօհմապետերին պաշտօնապէս հաստատել-օծելու իրաւունքը, ապա եւ Հայոց արքաներին թագադրելու պատիւը:

«Բագ»-երը կամ գիտութեան արքաները իրենց արարչագործութիւններով աստուածներ էին համարուելու նոր կազմաւորուող ազգերի ընկալմամբ՝ ու իրենց ընդհանրական «Բագ» անունը պիտի դառնար «Բոգ»՝ «Աստուած» (Սլաւոնական ազգերի մօտ):

Նոյնիսկ եօթներորդ դարու հայ պատմիչ Սեբէոսն է հաստատում.

«Բագարատ եւ Անգեղ՝ զոր ի ժամանակին յայնմիկ, ազգ բարբարոսացն՝ աստուած կոչեցին»:⁴⁶⁰460. «Պատմ. Սեբէոսի», եպ., Թիֆլիս, 1913, էջ 9:

Բագին բառը կամ «բագ» արմատն իր իսկական բովանդակութեամբ եւ ուղղագրութեամբ չի հանդիպում անգլերէնում՝ ինչպէս տեսանք նաեւ ռուսերէնում (Բոգ), որովհետեւ նրանք բարբառային բնոյթի լեզուներ են:

Oxford Illustrated Dictionary անգլ.-անգլերէն բառարանում գտնում ենք Beguin ուղղագրութեամբ բայց «Բագին» հնչիւնով մի բառ:

Այնտեղ բացատրւում է՝ թէ «Բագինները» կրօնական մայրապետական մի համայնք էին՝ հիմնադրուած Հոլլանդիայում, 12-րդ դարում: Նրանք նոյնիսկ մեր օրերում՝ գոյատեւում են փոքր խմբերով:

Իսկ Beghard բառի տակ՝ շարունակում է բառարանը, թէ սրանք էլ «Beguin»-ների օրինակով տղամարդկանց հոգեւոր մի համայնք են եղել, ստեղծուած 13-րդ դարում, եւ տարածուած ցածր երկրներում: 14-րդ դարից սկսեալ Հռովմի իրարայաջորդ Պապերը հալածել եւ ինկվիզիցիայի են ենթարկել սրանց՝ մինչեւ որ նրանց մնացորդները 17-երորդ դարումմիացել են Franciscan-ներին, Tertiarii-ի կարգավիճակով:⁴⁶¹461. Այդ ի՜նչ կամային եւ հոգեւոր հզօրութիւն են ունեցել՝ որ ինկվիզիցիային դիմացել են 300 տարի:

Իսկ «Տէր-Տեար»-ը միայն ու միայն հայերէն է…: