6.Պարսիկներ

Պատմական թատերաբեմում Պարսիկների յայտնուելուց առաջ՝ Աքեմենեանների ժամանակաշրջանում հանդիպում ենք պատմական «Պերսեպօլիս» քաղաքին:

Ի գիտութիւն ասենք՝ որ «Պարս»-ն ու «Պերս»-ը բարբառային տարբերակներ են:

Ինչո՞ւ է այդ քաղաքը անուանուել «Պերս» անունով:

«Պերս»-ը հայերէնի է տառադարձւում «Պերճ» ձեւով, որը ոչ թէ «գեղեցիկ, շքեղ» է նշանակում՝ այլ «ընտիր, ընտրեալ», որից էլ հետեւում է թէ «Պերսեպօլիս»-ը նշանակում է «Ընտիր քաղաք», «ընտրեալների քաղաք» կամ «Պերճի քաղաք»:

«Պերճ-ընտրեալ» բառը պահպաուել է՝

1.Ռուսերէնի «ֆերզ=թագուհի» բառով, քանզի թագուհին թագաւորի ընտրեալն է:

2.Անգլ. «first=առաջին» բառում, քանզի առաջինը (կամ «1»-ը) աստուածայինն է, ընտիրն է:

3.Վրաստանաբնակ յոյների ինքնանուանումն է «Բերզեն»: Կարծում ենք, որ անուան հիմքն է նոյն «պերճ-ֆերզ-ընտրեալ»-ը:

4.Բառն իր իմաստային բուն բովանդակութեամբ պահպանուել է արաբերէնում՝ (ﺯﺮﻓ) «ֆերզ=ընտրել» բայով:⁴⁴⁵445. Բառավերջում «ճ >ս» անցման մի օրինակ է անգլ. «purse=քսակ»-ը՝ որն համապատասխանում է հայերէնի «կապարճ»-ի «պարճ»-ին, երբ «կապարճ»-ը «կապ-պարճ» է, այսինքն «կապո՛վ» քսակ է եւ կամ պարկ է:

Մեր տեսակետը հաստատւում է Սանասարի սերունդներին վերաբերուող Խորենացու հետեւեալ խօսքով.

«Իսկ պերճքն եւ գլխաւորքն ի նոցանէ՝ …զբդեշխութիւն կողմանցն արժանաւորեցան առնուլ»:⁴⁴⁶446. Մ. Խորենացի, նոյն, էջ 70:

Այսինքն «նրանցից ընտրեալներն (պերճքն) ու գլխաւորները՝ …արժանացան լինել այդ կողմերի բդեշխները»:

Պարզ է, որ միայն գեղեցկութեան կամ շքեղութեան համար բդեշխ չեն նշանակւում:

Ովքե՞ր էին այդ ընտրեալները:

Ինչպէս Հնդիկներն են ունեցել երեք դասակարգեր՝

1.վերին հոգեւոր դասը,

2.զինուորական դասը,

3.ռամիկների դասը՝

այդպէս էլ եղել է Հայոց ու Պարսից իրականութեան մէջ:

Վերեւում իմացանք թէ Պարթեւները ներկայացրել են զինուորականների դասը՝ իսկ Պերս-Պարսերը եղել են հենց «ընտրեալ-հոգեւոր»-ների դասը:

Այդ պատճառով էլ երբ չակերտեալ «պարսիկ» եւ իբր հոգեւոր դասի ներկայացուցիչ Արտաշիր Սասանեանը յեղաշրջում է իրականացրել ու եկել իշխանութեան՝ Հայոց Խոսրով արքային չեն սատարել Իրանի Պահլաւ գաւառի իր դասակից Պարթեւները: Նրանք բարոյական իրաւունք չեն ունեցել իրենցից բարձր դասի վրայ ձեռք բարձրացնելու:

Նոյնպիսի մի իրավիճակ տեղի ունեցաւ մեր օրերի Իրանում՝ երբ ՊահլաւիՌզա Շահը գահընկեց եղաւ հեռաւոր Ֆրանսիայից հրահանգող հոգեւորականԱյատուլլահ Խոմեյնիի կարգադրութեամբ:

Մեզ համար առայժմ մութ է մնում թէ Հայկ նահապետի ժառանգորդներից Զարմայրի որդի Պերճը ի՞նչ կապ կարող էր ունենալ Պերսեպօլսի հետ: Նա գործի է անցել Տրոյայում իր հօր սպանութիւնից յետոյ՝ մեզանից 3500 տարիներ առաջ: Իսկ Պերսեպօլիսը ե՞րբ է կառուցուել …:

«Պերճ»-ից անկախ, հայերէնի «պարս»-ը որպէս մեղուների խումբ՝ մեղուների այն ընտրանին է, որն արժանի է համարւում մայր ընտանիքից առանձնանալով կազմելու մի նոր ընտանիք: Մեղուապարսի կառուցուածքը լիրաժէքօրէն համապատասխան է լինում կատարեալ ու կազմակերպուած նախկին ընտանիքի կազմին՝ իր ընտրուած թագուհիով, ընտիր զինուորներով ու աշխատաւորներով՝ բայց փոքր թուաքանակով: Ըստ մեղուապահ մասնագէտի, պարսի անջատումը բուն ընտանիքից՝ պատճառ է դառնում մայր ընտանիքի ժամանակաւոր թուլացման:

Կարելի է ենթադրել, որ մեղուների օրինակով՝ Պարսիկները եղել են այն ընտրեալները, որոնք մի օր բաժանուել են Աստուածորդիների մայր օջախից, ու հեռացել են Հայաստան դրախտավայրից՝ նրանից հարաւ-արեւելքում ստեղծելու մի նոր օջախ: Ահա եւ Մայր Հայաստանի թուլացման պատճառներից մէկը, յատկապէս երբ նկատի ունենանք՝ որ այդ ընտրեալները Աժդահակեան սասանեանների տիրապետութեան ժամանակ փորձել են բռնութեամբ իրենց ենթարկել հայրական տունը: