25.Ցորենի Երգն ու Ցրան Վերգոն

Մանուկ Աբեղեանի մօտ կարդում ենք.

«Սանասարը բնակեցավ ի Սասուն, եւ Ադրամելեք՝ Վանա ծովու կողմերը»:

«Ապա մեկ եղբայրը դառնում է Սասունի իշխան եւ ընդարձակում է իր կալվածքները, իսկ մյուսը վերադառնում է Բաղդադ, կռատան մեջ սպանում է խալիֆին եւ հոր տեղն իշխում այնտեղ»:⁵⁰⁷507. Մանուկ Աբեղեան, Երկեր, Ա. հատոր, էջ 517-518-519:

Սրանցից յայտնի է դառնում՝ որ Սանասարի եղբայր Ադրամելեք-Բաղդասարը վերահաստատուել է Ասորիքում:

Նոյն սկզբնաղբիւրում, ըստ Սրուանձտեանցի՝ «Աբամելեքի⁵⁰⁸508. «Աբամելեք»-ը «հայր մելեք» է նշանակում, որը հաւասարազօր է «հրեշտակապետ»-ին, որ այս պարագայում Սանասարն է: որդոց անուններն երեքը բոլորովին բանաստեղծական անուն թվին. Ճնճղափորիկ, Ցռանվեգին եւ Խորգուսանն»:

«Ցռանվեգին»-ը նոյն ինքն «Ցռան Վերգո»-ն է:

Ոչ անտեղիօրէն մենք կասկածում ենք՝ որ Սասնայ Ծռերի տօհմից ինչ որ մի «Ցռան» ծնուած լինէր:

Աւանդուած պիտի լինի «Ցրան Վերգոյ», որի արմատն է «ցուր անող» Վերգոյ, այսինքն ցորեն մշակող Վերգոյ:

Իսկ «Ցուրեան Վերգոյ»-ի «Վերգոյ» անունը յուշում է առաւել կարեւոր մի տուեալ, այն է՝ «վեր գոյացնող», «աճեցնող»:

Սասունի, Տարօնի ապա եւ Ասորիքի Ցուրեան աճեցնողները Տաւրոսեան լեռնաշղթայի ծնունդներն են եղել: Նրանց Տաւրոսեան լինելու եւ ցորեն աճեցնելու հանգամանքները միաձուլուել են «Ցուր»-ի մէջ՝ ու յայտնուել արաբերէնում լեզուա-ատամնային «ս»-ով հնչող «ﺭﻮﺛ»-սօուր=ցուլ բառով, փոխանակ «տաւր»-«տօր»-ի:

Մեր աչքի առաջ յառնում է ցորենի մշակութեան հիմնադիրը, Ցուրեան-Աշշուրեանների նախահայրը՝ Սասնայ «Ցուրեան Վերգո»-ն:

Յաւելուած.-

Խորենացին երբ խօսում է Հայոց նախահայրերի եւ նրանց բնակավայրերի մասին՝ յիշատակում է հնագոյն «Ցրօնք» գաւառը, որ կոչուել է նաեւ Տարօն՝այնտեղի առաջին բնակիչը հանդիսացող Զրուանի կրտսերագոյն Տարբան⁵⁰⁹509. Ըստ երեւոյթին ջրհեղեղից յետոյ «Տարբան»-ը եղել է ցորենի առաջին մշակը՝ որն յունական առասպելներում «Տրիպտոլեմոս» է կոչուել, եւ չի բացառւում որ նա եղած լինի «Տիր» աստուածը՝ նոյնանալով «Ցուրեան Վերգոյ»-ի հետ: որդու անունով:

Խորենացին «Ցրօնք»-ը բացատրում է որպէս «հայրական օջախից առաջին բաժանուածների»՝ այսինքն «ցրուածների» տարածքը:

Թերեւս Խորենացու այդ միտքը ճիշդ լինի՝ բայց ոչ ամբողջական:

Մենք գտնում ենք որ այդ անուանումը բխած կարող է լինել նոյն «Ցուրեան»-ից՝ քանզի Տարօնը միշտ էլ յայտնի է եղել որպէս ցորենի մշակման լայնատարած մի դաշտավայր, մինչդեռ Սասունի լեռնոտ տարածքը այդքան էլ հարմար մի տեղ չի եղել ցորեն աճեցնելու համար:

Այդ պատճառով էլ Սասունցիները աւելի շատ ռազմիկներ են եղել՝ իսկ Տարօնցիք խաղաղասէր հողագործ մշակներ, ինչը ցայտուն է Ցրան Վերգոյի կերպարում:

Հետեւաբար «Աշշուրեան»-ների նախնին կարող էր լինել Տարօնից՝ եւ ո՛չ թէ Սասունից, թէեւ երկուսն էլ ունեցել են միեւնոյն ծագումը: