Մեր զարմանալի բառերը - 16

Յօդուածաշար, շարունակութիւն 16

Նախորդ յօդուածը մնաց անկատար, եւ ստիպուած եմ շարունակելու։

Կը կրկնեմ, որ "շուան"-ը Հայաստանից է հասել Չինաստան, ու այնտեղ մնացել է անխաթար, իսկ մեր մօտ խտանալով դարձել է անճանաչելի։ Բայց ո՜վ զարմանք, Հայկական լեռնաշխարհում այդ "շուն"-"շուան"-ը աննկատ ծուարել է մի ձորակում, որպէս աշխարհագրական անուանում։

Մեղրիի շրջանին ունենք մի գիւղ, ձոր ու գետակ, որոնք ունեն Շուանիձոր (այսօր գրւում է Շվանիձոր) անուանումը, որ եւ մեզ է հասել "Շիւանիձոր" տարբերակով, ինչը հաստատում է "շուան" բառի ծագումնաբանական ձեւը։ Այնպէս որ, ամեն ինչ դեռ կորած չէ առ յաւէտ։

Ի հարկէ կը լինեն ոմանք, որ հեքիաթներ կը հիւսեն այս անուան շուրջ, հակադրուելու համար ներկայացուածին։

Հազարամեակների հեռաւորութեան մէջ երբ "շուան"-ից մնացել են "շուն"-ն ու "շան"-ը՝ լուրջ խնդիր է առաջացել, քանի որ "շան" բառը հայերէնում նախապէս ունեցել է այլ իմաստ։

Կռահո՞ւմ էք, թէ ի՞նչ աւեր է գործել ու կարող է գործել որեւէ բառի հապաւումը։ Դժուար թէ։

Ահա եւ Օրիոն համաստեղութեան հարակից աստղագիտական մի անուանում, որը Սոթիս է կոչուել եգիպտոսում, Սիրիուս է կոչւում աստղագիտականօրէն, որի հիմնական երկու բաղադրիչներն են "Կանիս Մայորիս" ու "Կանիս Մինորիս" աստղերը, որոնք հայերէնում ներկայիս նշւում են "Մեծ ու Փոքր Շնաստղ" ձեւով, եւ այսօր միջազգայնօրէն հասկացւում ու պատկերւում են որպէս "Օրիոնի երկու շները"։

Նկատի առնենք, որ հայերէնի "շան"-ը, որ կապ չի ունեցել "շուն"-ի հետ, լատիներենում տառադարձել են "canis", որպէս "շուն": Առակս ցոյց է տալիս, որ մտքի փոխառութիւնը հայերէնից տեղի է ունեցել երբ "շան"-ը արդէն "շուն" իմաստն է ձեռք բերել մեր մօտ։

Մինչդեռ հայերէնի "շան" բառը վաղ անցեալում երբ հասել է Անգլիայ՝ ճշգրտօրէն տառադարձուել է "սան" հնչող "sun"-ի՝ "արեւ" իմաստով։ Իսկ քանի որ մեր մօտ "շուան"-ից մնացել են "շուն"-ն ու "շան"-ը՝ մեր քրմերը այն չշփօթելու համար "շան"-"արեւ"-ի հետ, վերածել են "սան"-ի, որից այսօր ունենք "սանուկ", "սանահեր", "սանամէր", որոնց մէջ "սան"-ը հասկացւում է "հոգեւոր զաւակ"։ Բայց նոյնարմատ "Սանդուխտ"-ը առնուազն կարելի է հասկանալ "արեւի դուստր", Սանատրուկն էլ "արեւի պարգեւած"-ը։

Կարող էք չհամաձայնել։ Այդ պարագայում գրէք ձեր հիմնաւորուած տեսակէտը։

Սոյն հիմքի վրայ էլ "Շանաստղ"-ը կը լինի "արեւ-աստղ"։ Քանզի սոյն աստղը երկիր մոլորակից երեւացող ամենափայլուն աստղն է։ Սրա մասին կան լիքը հայկական հեքիաթներ, երբ գիշերը երկիրը լուսաւորուել է երկրորդ արեւով․․․

Առաւել եւս, "շան" հիմքից ունեցել ենք եւ ունենք "շանթ" բառը, որը որեւէ կապ չունի շուն-շան որդու հետ։ Այդ իսկ պատճառով, "շանթ"-ի իմաստը աղաւաղուել է, եւ "հոմանիշ" է դարձել "կայծակ"-ի, որից էլ "շանթահարուել"-ը ձեռք է բերել "կայծակնահարուել" բովանդակութիւնը։ Մինչդեռ մենք ասել ենք ու կը կրկնենք, որ ուղիղ իմաստով հոմանիշներ չեն եղել մեր լեզւում։

Շանթահարուելը արդէն պարզ է, որ "արեւահարուել" է նշանակում։

Շնորհակալութիւն ուշադրութեան համար։