2021-07-27
Մեր զարմանալի բառերը - 4
Յօդուածաշար, շարունակութիւն 4-
Իմացանք Հիքսոս անուան "հիք"-ի էութիւնը, որ դա առաջացել է "Հայք" (Հայաստան) անունից։ Հիմա ներկայացնենք "սոս" վերջածանցի իսկութիւնը։
"Ս" տառն ունի երկու իմաստ։ Առաջինը "սերմ" է, երկրորդը յոգնակերտ մասնիկ է, ինչպէս լատինական լեզուներում "s"-ը։ Օրինակ, գրաբարեան "Արք"-ը (այրեր, տղամարդիկ) հոլովուած կամ բարդուած ձեւում դառնում է "ընդ արս" (տղամարդկանց մօտ), ցոյց տալով որ "ս"-ն հաւասարազօր է "ք" յոգնակերտ մասնիկին։
Ըստ այսմ, "սոս" վերջածանցի առաջին "ս"-ն խտացնում է իր երկու իմաստները միասնաբար, ուստի ունենք "Հայք/Հայաստանի սերմեր", այլապէս՝ "Հայաստանի որդիներ"։
Յաջորդ "ոս"-ը ընդունուած է ասել, թէ "յունական" ծագումով վերջածանց է, չգիտես ինչ իմաստով։
Մինչդեռ այստեղ գործում են տառերի կրած իմաստները, երբ "Ո։-ն ներկայացրինք "Ու" բառի բացատրութեան մէջ, թէ "Երկիր մոլորակ" ու "հող" է նշանակում, իսկ "ս"-ն էլ "սերմ" իմաստն ունի։ Ուստի ունենք "երկրի սերմ", "երկրի որդիներ" կամ "երկրային որդիներ" բովանդակութիւնը։
Ինչ ենք հասկանում "երկրային որդիներ" ասելով։
Ըստ Մաշտոցեան վարդապետութեան, Աստուած բառերն ստեղծել է զոյգերով։ Եթէ կայ երկրային սերմ "ոս"-ը, ապա պիտի լինի նաեւ "երկնային սերմ" "աս"-ը, որից "Ասիա"-ն, "Ասք"-ը, "Ասքանազեան"-ն ու "աստղ"-ը, եւայլն։ "Երկնային սերմ"-ը երկնային-տիեզերային ծագում է ցուցանում, իսկ "երկրային սերմ"-ը՝ երկրային։
Ուրեմն "Հիքսոս" բառը ցոյց է տալիս, որ նրանք թէեւ Հայքեցի են եղել, բայց եղել են երկրածին, հողածին, այլապէս "Ադամի սերունդներ", եւ ոչ թէ երկնածին Անգեղներից։
Անդրադառնանք "Ուր"-ով կառուցուած "Ուրբաթ" բառին։
Աշխարհով մէկ ընդունուած է հանգերգել, թէ Ուրբաթ ու Շաբաթ օրանունները հրեական ծագում ունեն։
Ի զուր։
Աճառեանն ասում է․ "Բուն նշանակում է <պատրաստութիւն>, արամերէն եւ եբրայերէն՝ <պատրաստութիւն շաբաթու>, նաեւ, <այսպէս էր կոչւում այդ օրը, որովհետեւ այդ օրն էին պատրաստւում բոլոր այն բաները, որ կարելի չէր անել շաբաթ օրը՝ սուրբ պահելու համար։ Սակայն այս բացատրութիւնը յառաջացած է ըստ յունականին, որովհետեւ ասորական բառը ծագում է ընդհանուր սեմական <rb>- արեւը մայր մտնել, երեկոյանալ - արմատից"։
Մինչդեռ "Ուրբաթ"-ը կազմուած է "ուր" (վերգետնեայ հոսող ջուր) եւ "բաթ" (անգլ․ bath-լոգանք) բառերից։ Հետեւաբար Ուրբաթը եղել է լոգանքի օր, ջրով մաքրուելու օր։
Հայերէնում "բաթ" արմատին հանդիպում ենք հազուագիւտ։ Ունենք "բաթաթուկ" բոյսը, որն ըստ մեզ, նոյնանում է ռուսական բաղնիսում օգտագործուող "աւել"-ի բոյսին հետ, "եղինջ"-ի հետ։
Ունեցել ենք "բաթրոն" բառը, որն ըստ Աճառեանի, նշանակում է "բազմոց, սանդուխք, բեմի աստիճան"։
Ըստ մեզ, "բաթրոն"-ը առնչւում է բաղնիսին ու լոգանքին, որպէս "լոգանքի աթոռ", իսկ "սանդուխք"-ն ու "բեմի աստիճաններ"-ը վերաբերւում են բաղնիքում գոլորշու սենեակի աստիճաններին ու բարձր հարթակին։
Բարեբախտաբար Հայկական իրականութեան մէջ ունենք բազմաթիւ նոյնարմատ տեղանուններ, "Բաթմա", "Բաթաբաթ", "Բաթան", "Բաթանի", "Բաթգյոլ"․ "Բաթըկանէ Քեշէ", "Բաթընթաղ", "Բաթիվան", Բաթլմա", Բաթկան", "Բաթկանիկշէ", "Բաթճի Ղշլասի", "Բաթմա Ամար", "Բաթմանդաշ", "Բաթմանդարա", "Բաթման", "Բաթմանի կամուրջ", "Բաթնոս", "Բաթնոց", "Բաթռինջ", "Բաթրունի", եւայլն։
Յատկանշաան է "Բաթման" քաղաքանունը, որն ակնարկում է "լողացող մարդկանց", կամ "նաւարկող մարդկանց", եւ այդ քաղաքը եղել է Տիգրիսի վրայ այն առաջին եւ վերին նաւահանգիստը, որտեղից հայ առեւտրականները նաւարկել են դէպի Միջագետք ու Բաբելոն։
Այսօր արեւմուտքի քաղաքակիրթները "Բաթման"-ը դարձրել են "չղչիկ մարդ"․ ու մատուցում են ֆիլմերով, մուլտիկներով, թէեւ դրական կերպարով։
Նոյն հիմքն ունի "Բաթումի" քաղաքը, որպէս "լողալու" եւ "նաւարկութեան" հետ կապուած քաղաք։