8.Կովկաս եւ Կարիճ Կենդանակերպ

Արաբական աղբիւրը շարունակում է.

«Ամենավերջում Աստուածն «արարեց Քաֆ (ﻑﺎﻗ) լեռը՝ որից վերեւ (ասում է առասպելը) միայն սառցալեռներ են ու սառնամանիք»:⁴⁹49. Մ․ Աջինայ, նոյն, Ա․ հատոր, էջ 123։

Մեկնաբանութիւն.-

Նկատի պէտք է ունենալ, որ արաբական առասպելներում նկարագրուած արարչութեան գործընթացում սա միակ արարուածն է՝ որ «լեռ» է կոչուել:

1.Արաբ հետազօտողի կարծիքով՝

«Քաֆ» անունով լեռ չի յիշւում ու չկայ ո՛չ պատմականօրէն, ոչ էլ աշխարհագրականօրէն, ուստի դա առասպելական է:

Մինչդեռ մեր յարգելի բարեկամը գլխի չի ընկել՝ որ հենց արաբերէնում Կաւկաս-Կովկասը կոչւում է «Քաֆքաս» (ﺱﺎﻗﻓﺎﻗ-ﺱﺎﻗﻓﻗ), որից հիւսիս ընկած տարածքը իսկապէս հազարամեակներ շարունակ եղել է սառցապատ՝ ու ապա ճահճապատ:

«Տաւր»-ոսեան հրեշտակը միայնակ չի գործել՝ այլ իր իգական զոյգով, որն ամենասկզբնական ժամանակ պիտի կոչուած լինէր «Տուր»-ոսեան հրեշտակ:

Հայկական տօմարում դա հանդէս է գալիս «Տրէ» ամսանուամբ՝ որն այսօր համապատասխանում է «Կարիճ» կենդանակերպին, ու ամիսն էլ սկսւում է Հոկտեմբերի 22-ից եւ աւարտւում Նոյեմբերի 20-ին: Տարուայ այս ժամանակում կատարուած «Տրի ցանքս»-ը հայ գիւղացին այսօր էլ հասկանում է որպէս «աշնանացան»:

Իսկ քանի որ «Ցուլ» եւ «Կարիճ» կենդանակերպերի ամիսները անմիջականօրէն ցանքսի հետ են առնչւում՝ ապա կարելի է ենթադրել, որ հայկական «Տիր» աստուածութիւնը՝ որպէս գիտութիւն եւ մշակոյթ սփռող հրեշտակ-աստուած, եղել է նաեւ վարուցանքսի հրեշտակը:⁵⁰50. Տես՝ «9»-րդ ենթայօդուածը։

2.-Ցուլի զոյգն է կովը: Ցուլ-Տօրքեան-Տաւրոսեան լեռնաշղթայի իգական զոյգն է Կովկասեան – Կովի լեռնաշղթան:

Տաւրոսեան ու Կովկասեան լեռնաշղթաները աստղագիտականօրէն ուրուագծում են երկնային Ցուլ եւ Կով (ներկայիս Կարիճ) կենդանակերպերը՝ որոնք զօդեակում կազմում են հանդիպակած բեւեռներ:

Այսպիսով պարզւում է, թէ վաղնջական ժամանակներից մինչեւ Սումէրների քաղաքակրթութեան աւարտը՝ «Կարիճ» կենդանակերպի հնագոյն «Տուր»-TOWER-«Կով» անուանումը պահպանուել է նաեւ հայկական «Տրէ» ամսանունով:

Թերեւս TOWER-ից⁵¹51. Անգլ․ « Tower»-ը որպէս «աշտարակ»՝ աստղադիտարան է եղել հնագոյն ժամանակներում։ Տես՝ յաջորդ 9-րդ ենթամասը,, ուր պարզւում է Տիրի գլխաւոր զբաղմունքը։ է առաջացել արաբերէնի «ﺭﻮﺛ»-«ցուլ»-ը:⁵²52. “Տաւր»-ը իրականում միայն «ցուլ» չէ։ Բայց երբ սկսել է որպէս «ցուլ» հասկացուել՝ այդ ժամանակ էլ Տաւրոսեան լեռների զոյգն հանդիսացող «Տուրոս»-ը փոխարինուել է «Կով»-«Կովկաս»-ով, ու մնացել է որպէս աշխարհագրական անուանում։ Մինչդեռ աստղագիտականօրէն «Կով»-«Կովկաս»-ն էլ փոխարինուել է «Կարիճ»-ով։

Ենթադրում ենք, որ «Կովկաս»-ի նախնական ուղղագրութիւնր պիտի լինէր Կովք-աս (Տօրք-ի «ք»-ի պէս), որպէս «Աս»-ը կամ Ասիան (հիւսիսից) եզրափակող Կովի լեռնաշղթայ (երբ դրանից վերեւ սառցապատ էր): Համապատասխանաբար «Տօրք»-«Տաւրք»-ը բարդուելով՝ պիտի ունենար «Տաւրք-աս» ուղղագրութիւնը, փոխանակ «Տաւր-ոս»-ի, եւ նշանակէր «Ասեան (հարաւից) եզրափակող ցուլի լեռնաշղթայ»:

Այս երկու պարագաներում էլ «ք»-ն յոգնակերտ մասնիկ չէ, այլ նշանակում է վերջոյթ, ծայրամաս, եզերք:⁵³53. “Ք» տառի երկրորդ իմաստն է։