5.Յարութ եւ Մարութ Հրեշտակներ

Արաբական աղբիւրը շարունակում է.-

«Հարութ եւ Մարութ հրեշտակները հիւսիսից եկան ու մեզ գիտութիւններ ու օրէնք սովորեցրին (նոյնիսկ թռնելու գաղտնիքը տուեցին)»:³³33. Մուհամմէդ Աջինայ, նոյն, էջ 208մ, 210-212, 215-217, նաեւ՝ Ղուրանի «Սուրաթ ալ-Բագարայ»։

Մեկնաբանութիւն.-

ա. Ահա այդ «Անգեղ» հրեշտակներից է Մարութը՝ որն անկասկած առնչութիւն է ունեցել Տաւրոսի Մարութայ սարի հետ, իսկ Հարութն էլ նախապատմական ժամանակներից մեզ հասած հայկական արական անուն է, որի առաջին արմատ «Հար»-ը ցոյց է տալիս նրա «Հարք»-եցի լինելը:

Ըստ երեւոյթին՝ «Հարութ»-ը իմաստաբանօրէն տարբերուել է «Յարութիւն»-ի «Յարութ»-ից:

բ. Այս հրեշտակների պարագան անմիջականօրէն կապւում է ցուլերի վրայ կանգնած հնագոյն Ասորա-Բաբելական արքաների քանդակների եւ պատկերների հետ՝ որոնք յուշում են թէ այդ տիրակալները Տաւրոսեան ծագում են ունեցել, Անգեղ-հրեշտակների տան շառաւիղներից են եղել, երբ գիտենք որ Հայոց էպոսի Սանասարի եղբայր Պաղտասարը Իրաքում է հաստատուել:

Աւելորդ չենք գտնում մէջբերելու սուրբ Մ. Մաշտոցի խօսքը «հրեշտակների» մասին.

«Երկրից ստեղծուած մարդիկ… սնւում են Աստուծոյ նախատեսած դարմաններով, եւ հրեշտակների միջոցով դաստիարակւում են հոգեղէնների վարքով՝ ըստ Աստուծոյ նախախնամութեամբ տրուած օրէնքների, որոնք քարոզուել են հրեշտակների կողմից»:³⁴34. “Յաճախապատում», Ս․ Մեսրոպ Մաշտոց, Հալէպ, 2005, թարգմ․ հեղինակի, էջ 36։

Հասկանալի է, որ հրեշտակները մարմնաւոր պիտի լինէին՝ որպէսզի կարողանային «քարոզել» եւ «դաստիարակել»:

«Հարութ» եւ «Մարութ» հրեշտակների անձերին է ակնարկում նաեւ հայկական հետեւեալ աւանդութիւնը:

Մանուկ Աբեղեանը³⁵35. Մ․ Աբեղեաբմ “Երկեր», հտ․ է, էջ 55։ յիշատակում է Համբարձման տօնի առթիւ հաւաքուող ծաղիկներից «Հօրոտ»-«Հաւրոտ» եւ «Մօրոտ»-«Մաւրոտ» կոչուած ծաղիկների անունները, որոնք համեմատելի է գտնում զրադաշտական «Haurvatat» եւ «Armeretat» անձնանունների հետ, եւ առաջինը՝ ասում է, «Արտայայտում էր ֆիզիկական գոյութեան լիրաժեքութիւնը, հակադրւում հիւանդութիւններին, մահին եւ ծերութեանը, իսկ երկրորդը՝ անմահութիւն էր պարգեւում, առողջութիւն, լիութիւն եւ հարստութիւն: Առաջինը կապուած էր ջրերի հետ, երկրորդը՝ բուսականութեան»:

Մենք պիտի ասէինք՝ «Հաուրվատատ»-ը «աուրա տուող» է նշանակում, իսկ «արմերետատ»-ը՝ «զրահաւորող, պաշտպանող»:

Ըստ մեզ, նոյն անուններից կարող են ծագած լինել ժողովրդական «Խորոտ-Մորոտ» կամ «Խորոտիկ-Մորոտիկ» հասկացողութիւնները:

Յաւելուած.-

1.Չենք բացառում, որ «Մարդուկ»-ից առաջացած լինի Հայոց նահապետներից Գոմերի երկրորդ «Մերոդ» անունը, ինչպէս զուգադրել է Խորենացին:³⁶36. Տես՝ Ռոբըրտ Տեմպլ, «Սիրիուսի առեղծուածը», ռուս․ լեզուով, Մոսկուա, 2005, էջ 478, ուր Բաբելոնեան Բերոսոս պատմիչը Նաբուգոդոնոսոր արքային յաջորդող որդու անունը ներկայացրել է երկու ձեւով, 1. Եւիլ-Մերոդայ, 2. Աւ (բ)ել-Մարդուկ», նոյնացնելով «Եւիլ»-ը «Աբել»-ի հետ, իսկ «Մերոդ»-ը՝ «Մարդուկ»-ի։

2.Համոզուած ենք, որ «Մարութ»-«Մարաթուկ»-ը համապատասխանում է Սումերական առասպելների «Marduk»-«Մարդուկ»-ին, որի անունը Ռոբերտ Տեմպլ գիտնականը³⁷37. Ռոբըրտ Տեմպլ, նոյն, էջ 186-187։ զուգադրում է «Անունակի»-ի հետ:

Քանզի «մարդ» բառն առաջացել է «մարթ+դի» արմատներից, երբ գրաբարեան «մարթ»-ը « նշանակում է կարող», «դի»-ն՝ «մահկանացու»:³⁸38. «Մարդ» բառի կազմութենա մէջ դրուել է այն իմաստութիւնը, թէ նա ունի մեծ կարողութիւններ, ինչպէս Անգեղ-հրեշտակները, սակայն ի տարբերութիւն նրանց՝ նա մահկանացու է։

Իսկ «Մարդուկ»-ը³⁹39. Ըստ S.H.Hooke-ի (Middle Eastern Mythology, էջ 44)՝ Մարդուքը «Էա-Էնկի»-ի որդին է եղելմ, եւ հրեշտակապետ է ընտրուել առաջին ժամանակներում, ջրհեղեղից շատ առաջ, ու ղեկավարել է Տիամատի դէմ հակամարտութիւնը, եւ յաղթել է։ Դրանից յետոյ որոշում է կայացրել արարելու մարդ արարածին, եւ դա իրականացրել է։ կարող է առաջացած լինել «մարթ+դեւ-ուկ» արմատներից, «դեւ-ուկ»-ը՝ «փոքր հրեշտակ» իմաստով, երբ սումերներն էլ գրում են թէ «Մարդուկ»-ը իր հօր Էա-ի փոքր կամ կրտսերագոյն որդին է եղել: Ուրեմն «Մարդուկ»-«Մար(ա)թուկ» բառը վերաբերւում է «ամէնազօր եւ կարող փոքր հրեշտակ»-ին: Այս կերպ պարզւում է նաեւ «դ»-ի եւ «թ»-ի խառնաշփոթը:⁴⁰40. Ճիշդը “Մարթուկ»-ն է, եւ ոչ թէ «Մարդուկ»-« Marduk»-ը։

«Marduk»-ին զուգահեռ դրուած «Անունակի»-ի կազմութիւնն էլ «Ան+ունակ+ի» է՝ ուր «ունակ»-ը նոյնպէս «կարող» է նշանակում, «Ան»-ը ընդհանրապէս Նախասկզբնական Մայրն է, Ծովինարը, եւ մասնաւորապէս՝ «առաջին ու նախնական մայր ձուն է», եւ ո՛չ թէ ժխտական մասնիկ այս պարագայում, իսկ «ի»-ն՝ նրանից բխածները: Հետեւաբար ունենք «Սկզբնական մայր ձուի՝ Ծովինարի ունակ որդիները»:

Հայոց Պատմութեան մէջ յիշատակուող «Հայր Մարդպետ»-ը կարող է անմիջական կապ ունեցած լինել «Մարթուկ» հրեշտակապետի սերունդների հետ՝ ինչպէս հնդկական առասպելների «Մարութ»-ները: