ՅՕԴՈՒԱԾ «9» ՍՈՒՐԲ ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՄԱՅՐՈՒՂԻՈՎ՝ «2»

«Հանապազ ակն կալեալ խնամակալ աջոյն՝ որ զօրացուցանէ զյուսացեալս իւր. զի իմանալեաց աչաց եւ երեւելեաց լոյս՝ նորա է (յոյսն նա է)»: Մ. Մաշտոց՝ «Յաճախապատում Ճառք» Թարգմ. Միշտ հետեւե՛լ Խնամակալի մտքին՝ որը կը զօրացնի նրան յուսացողներին. որովհետեւ աչքերով իմանալիների լոյսը, եւ յայտնուելիք լոյսերը՝ նրանում են:

Շարունակենք մտորումները տառերի իմաստների շուրջ:

Մ.Մաշտոց հանճարեղ մի օրինակ է բերում՝ որպէսզի կարողանանք ըմբռնել թէ իւրաքանչիւր տառն ունի իր իմաստը:

«Եւ եթէ ոչ էր խաւար՝ լոյս իւանուանէր տիւ», ապա՝ «Որպէս կոչեաց զլոյսն տիւ՝ սկիզբն արար կարգելոց պատմութեանն, զի թիւանկցին»:⁷⁰²702. Դեռեւս Մաշտոցի ժամանակ «խաւար» բառը «մութ» է հասկացուել, ինչը ճիշդ չի:

Այսինքն երբ «իւ»-ծածկոյթը «տ»-ով կամ լոյսով վերացաւ՝ ունեցանք տիւ= ցերեկը:

Նաեւ այլաբանօրէն, երբ հրաւիրեց լոյսին (նաեւ էակին) երեւութանալու՝ սկիզբ դրեց պատմութեան ընթացքին, քանզի լոյսն ու էակները թիւով են ծնւում»:

Ինչպէս օրինակից է երեւում՝

1.«Լոյս» կամ «տ» գումարած «իւ» լինում է «տիւ»-ցերեկ,

2.«Թ» գումարած «իւ» ստացւում է «թիւ»՝ թուականութիւն:

Սրանից եզրակացնում ենք՝ որ իւրաքանչիւր տառ պէտք է ունենայ իր նախնական հաստատուն իմաստը, որպէսզի կարողանայ մի՛ հարուածով այսքան տարիմաստ բառեր կազմել:

Հայերէնում ի՞նչ է նշանակում «իւ»-ը: Ճիշդ է, որ ըստ Մաշտոցի «խաւար» է նշանակում (ինչը ծածկոյթ է), սակայն դա ամբողջական բովանդակութիւնը չէ:

Գրաբարում ունենք «իւ իւիք» արտայայտութիւնը՝ որի իմաստը դեռեւս յստակ չէ: Ընդունուած է՝ թէ «ինչո՞վ» է նշանակում:

Արեւմտահայոց մօտ կայ ժողովրդական մի խօսք՝ «իւիք տիւիք ընել», այսինքն գիշերներն ու ցերեկները իրար խառնելով տքնել՝ ինչը համապատասխանում է Մաշտոցի տուեալներին:

Պարզելու համար «իւ»-ի առաւել խոր բովանդակութիւնը՝ դիմենք անգլերէնի օգնութեան:

Անգլերէնի «Eve»-ը «նախօրէ» իմաստով՝ համապատասխանում է հայոց «իւ»-ին: Դրանից է կառուցուած «evening»-«երեկոյ»-ն՝ որը մեր կարծիքով բխել է «նախօրէացում» իմաստից, այսինքն ցերեկից անցումը գիշերային ժամերին:

Անգլերէնում «Eve»-ի երկրորդ իմաստն է «Եւայ», սակայն հայերէնում «իւ»-ը ուղղակիօրէն Եւան կամ կինը չէ՝ քանզի «իւ»-ը բովանդակում է առաւել ընդհանրական եւ ծաւալուն իմաստ, եւ մեր պապերը առանձնացրել են «Եւայ»-ն «իւ»-ից:

Տառացիօրէն «իւ»-ը ո՛չ թէ «ունայն մութ»-ն է կամ «քաոս»-ը՝ ինչպէս Աստուածաշնչեան մեկնութիւններում, այլ հոգի-անձի («ւ»-ի) «ստատիկ» կամ չէզոք վիճակում գտնուող ներուժն է («ի»-ն):

«Տիւ»-ը հոգի-անձի ու նրա ներուժի չէզոք վիճակից անցումն է գործունէութեան՝ մարմնաւորման միջոցով: «Տ»-ն մի դէպքում «նախօրէին» կամ երկրին տրուած Աստուծոյ եւ արեւի սիրոյ ջերմութիւնն է («տապ»-ը), երկրորդ դէպքում իգական էութեան կամ կնոջը տրուած արական սիրոյ էներգակիրն է՝ որը գիտական տերմինով կարելի է նոյնացնել «քվանտ»-ի հետ:

Տառերի իմաստները շօշափող մի քանի օրինակ բերենք մեր կողմից:

«Չէ» բառը մեր լեզուամտածողութեամբ ունի ժխտական իմաստ, այսինքն «Է»-ն չկայ:

Գտել ենք՝ որ «Չ»-ն նշանակում է 1. «չափ», 2. «պուլս», 3. «ճառագայթում»:

Դնելով «պուլս»-ը դրա փոխարէն՝ ստանում ենք «պուլս էութեան», այսինքն զգում ենք էութեան պուլսը` իսկ էութիւնը ֆիզիկապէս անտեսանելի է մնում մեզ համար:

Երկրորդ առումով «չ»-ն որպէս «չափ»՝ նաեւ սահման է, ուստի ունենք «սահմանուած էութիւն» կամ «սահմանափակուած էութիւն»՝ այսինքն էութիւնը ինքնագոյ է եւ ուրիշների վրայ ներգործութիւն չունի:

Նոյնպէս եւ երրորդ առումով «չ»-ն որպէս չափ՝ նշանակում է «չափուած», այսինքն «չէ»-ի պարագայում խօսք է գնում մեր կողմից ճանաչուած էութեան մասին՝ ինչպէս եթէ ասենք «այս գիրքը իմս չէ», հասկանում ենք՝ թէ տուեալ գիրքը մենք «չափել ենք», «քննել ենք»՝ եւ չի՛ համապատասխանում մեր կամ այլոց պահանջածին:

Նոյն տրամաբանութեամբ էլ «չար»-ը «չափուած ար» է՝ այսինքն «սահմանափակ լոյս» է, եւ չարութիւնը սահմանափակութեան կամ տգիտութեան արդիւնքն է:

Մեր այսօր օգտագործած «աչք» բառը երբէք էլ գրաբարեան «ակն»-ը չէ: «Աչ»-ը «ա»-ի կամ արեւի «չ»-ն է՝ պուլսն է, այլապէս արեւի (տեսանող) «ճառագայթ»-ն է:

Իւրաքանչիւր մարդու ակնից բխում է նաեւ տեսանող ի՛ր ճառագայթը: Երբ ասում ենք «աչքով տուեց»՝ չի նշանակում թէ ուղղակիօրէն «ակնով հարուածեց»: Ակն-աչքը ձեռքեր չունի որ հարուած հասցնի: Սակայն ունի ճառագայթ՝ մէկի մօտ թոյլ, միւսի մօտ զօրեղ: Եւ «աչքով տալ»-ը՝ հենց ակնի զօրեղ ճառագայթով հարուածելն է: Թող թէ գիտնականները չեն ընդունում դրա գոյութիւնը: Երեւի նրանցից ոչ մէկը չի՛ տեսել մութի մէջ կատուի կամ գայլի փայլող աչքերը:

Հայկական այբուբենի «ւ»-ը ունի բումերանգի ձեւը: Դա հոգու պատկերն է՝ կամ մարմնաւորուած հոգին է: Իսկ հոգին անմահ է՝ եւ մեր մահից յետոյ վերադառնում է Տիրոջը, Աստծուն՝ ինչպէս բումերանգը: Հիւնը կամ վիւնը փոքրիկ «Լ» է՝ փոքրիկ լոյս է, եւ քանի որ հոգու պատկերն է՝ այն կոչել ենք «հոգեւոր լոյս»: Դա այբուբենի տառերի հիմնական բաղադրամասն է:

Արտակ Ե. Մովսիսեանի մի աշխատութեան մէջ, ⁷⁰³703. Արտակ Ե. Մովսիսյան, «Վանի Թագաւորության Մեհենագրությունը», XXVII աղիւսակի նկար 257: նկար 257-ում (ստորեւ գծ. «25»), վերեւից ներքեւ եւ աջից ձախ թեքուող «25-1» անկիւնակը բումերանգ-լուսապսակն է, իսկ ձախից աջ թեքուող «25-2»-ն բումերանգ-հոգին է:

 

գծ. «25» «25-1» «25-2»

Այստեղ էութիւնը բացակայում է՝ քանզի ուղղահայեաց գիծը չկայ: Ուստի կարելի է եզրակացնել՝ որ սոյն պատկերի գաղափարն է «լուսապսակ՝ հոգուն»: Կարծում ենք, որ սա խնդրագիր է Աստծուն ուղղուած՝ որպէսզի նա լուսապսակ տայ մահացածի կամ արգանդի սաղմում գտնուող հոգուն, որպէսզի առաջինը վերածնուի՝ իսկ երկրորդը ծնուի:

Մովսիսեանի յիշեալ գրքի 237-րորդ գծագրում նկարուած է արաբական այբուբենի «լամալէֆ» տառը (գծ. «26»)՝ այսպէս.-

գծ. «26» «26-1» «26-2»

Դա հնչում է «Լա՜», եւ նշանակում է «չէ», «ոչ»:

«Չէ» բառի մեր մեկնաբանութեան առաջին հատուածը համընկնում է արաբերէն «Լա՜»-ի տուեալներին: Աջից ձախ թեքուող «26-1» անկիւնակը հենց մեր «Լ» տառն է՝ հայելային շրջուածութեամբ: Իսկ ուղղահայեաց «26-2» գիծը էութիւնն է: Հետեւաբար կայ «Էութեան լոյսը»՝ բայց ո՛չ էութիւնը: Այստեղ բացակայում է «չափ»-ի գաղափարը:

Այժմ ձեր ուշադրութեանն յանձնենք մսով-ոսկորով երկու բառ:

Բոլորիս յայտնի է «հոյակապ» բառը՝ իսկ ճարտարապետական գրականութեան մէջ կայ «խոյակապ»-ը:

Բառարաններում դրանք նոյնացուած են:

Մինչդեռ նոյն լեզւում «հենց այդպէս» հոմանիշ բառեր չկան: Հոմանիշները անպայման արտայայտել են իմաստային նրբերանգներ:

Զարմանալի է, որ առաւել դիւրըմբռնելի «խոյակապ»-ը դուրս է մղուել օգտագործումից՝ իսկ վերացական դարձած «հոյակապ»-ը շրջանառւում է:

Պէտք է ասել նաեւ, որ լեզւում չեն եղել վերացական բառեր: Ներկայ վերացականութիւնն առաջացել է իմացականութեան խամրելուց:

Որեւէ շինութիւն ամբողջանում է՝ երբ այն «կապող» ծածկն է դրւում վրան:

Ըստ մեզ, «Հոյակապ» բառը գրուած պիտի լինէր «Յոյակապ»՝ որը նշանակում է «աուրա-լուսապսակն ու Կշեռք կենդանակերպը ներկայացնող «Յ» տառի պատկերով կապուած շինութիւն», ինչպիսիք են չինա-ճապոնական ոճի ծածկ ունեցող կառոյցները, գծ. «27»:

գծ. «27» «28»

 

Բայց քանի որ հայ իրականութեան մէջ չկան կամ չեն պահպանուել այդպիսի ոճով կառոյցներ՝ «հոյակապ» հասկացողութիւնը դարձել է վերացական:

Իսկ «խոյակապ»-ը այն կառոյցն է՝ որի ծածկը եղել է Խոյ կենդանակերպը ներկայացնող մեծատառ «Հ»-ի առնմանութեամբ (գծ. «28»), ինչպէս են եղել յունա-հռովմէական ոճով շինութիւնների ծածկերը: Խոյակապ շինութիւնները անպայման եղել են սիւնազարդ՝ ինչպէս Գառնիի տաճարը:

Քանզի «խոյակապ»-ի առաջին արմատը առկայ է «խոյակ» բառում՝ որտեղ «խոյ»-ը ճարտարապետական հասկացութիւններում սիւնն է, ճառագայթն է, իսկ «ակ»-ը ճառագայթի աղբիւրն է, երբ «խոյանալ»-ն էլ «ճառագայթի նման առաջ գնալ»-ն է:

Ներկայացնենք Սիւնիքում յայտնաբերուած մի ժայռապատկեր՝ եւ բացայայտենք դրա բովանդակութիւնը (գծ. «29»):⁷⁰⁴704. Տես՝ Վահան Սարգսեան, «Հայոց Գրերի Ծագումը», էջ 64:

գծ. «29»

 

 

Գծ. «29»-ի վերին կենդանին (1) արական բնոյթ ունի՝ որովհետեւ պոչը տնկել է, իսկ ներքեւինը (2) իգական բնոյթի է՝ քանզի պոչը կախ է ու ամօթանքը ծածկած, ուստի վերինը ցուլ է՝ ստորինը կով:⁷⁰⁵705. Մի լուծի տակ մտած զոյգ է:

Այստեղ պատկերուել է արական ու իգական էութիւնների մերձեցումն ու «ամբողջականացումը»՝ որից պիտի ծլարձակի մի նոր էութիւն (3), իր ողնաշարով (ցուլի եւ կովի միջեւ երկար գիծը), չորս հիմնական բաղադրիչներով («3»-ում չորս օղակները), եւ կենսագործունէութեան հերթական չորս հանգրուաններով («3»-ի չորս հորիզոնական գծիկները)::

Սոյն ժայռապատկերը ներկայացնում է Մաշտոցեան «Յ» տառը՝ ցուլի ու կովի կոտոշ-մահիկների շաղկապմամբ:

Իսկ միջանկեալ հորիզոնական երկար գիծն ու քառանիստ վերջոյթը գտնում ենք «Յ» տառի աւանդուած հնագոյն կերպարանքներից մէկում ՝ գծ. «30»:⁷⁰⁶706. Վ. Սարգսեան, նոյն, էջ 102:

գծ. «30»

Գծ. «29»-ով ներկայացուած ցուլի եւ կովի կոտոշները «Յ»-ի «կոտոշների» համեմատ հակառակ ուղղութեամբ են: Նոյն երեւոյթը առկայ է արաբերէնի ու հայերէնի «Լ» տառերի պարագայում (գծ. «26-1»): Երեւոյթում թաքնուած է աջից ձախ կամ ձախից աջ գրելու խորհուրդը:

Ձախից աջ գրելը նշանակում է արեւմուտքից, մութից (չգոյից) գնալ դէպի արեւելեք՝ դէպի լոյս. այսինքն ծնուել ու լուսաւորուելով հասնել կատարելութեան:

Աջից ձախ գրելը նշանակում է արեւելքից կամ լոյսից գնալ դէպի արեւմուտք՝ դէպի մութ, այսինքն կեանքից գնալ դէպի մահ՝ որն անմահութեան է տանում:

Աջից ձախ գրողները հաւատում են, որ իրենց դաւանած կրօնն ու կենցաղավարութիւնը կատարեալ են՝ այդ պատճառով էլ կարող են երկրային կեանքից անմիջապէս անցնել երկնայինին, կատարելութեան վերջին հանգրուանին՝ կամ անմահութեան (դրա համար էլ՝ իսլամական աշխարհում կամաւոր մահապարտների շարքը չի աւարտւում):

Հիմնադրոյթին հանդիպում ենք նաեւ քրիստոնէական կրօնական կառոյցներում:

Եկեղեցու մուտքը արեւմտեան կողմում է՝ եւ այնտեղից եկեղեցի մտնելը նշանակում է կեանք մտնել, ծնուել կամ վերածնուել, ինչին հետեւում է մարդու առաջընթացը դէպի խորան-արեւելք՝ լուսաւորուելու Աստուածային լոյսով: Ապա նա մոմ է առնում ի՛ր շահած դրամով ու վառում՝ այսինքն իր ստացած լոյսին փոխարէն ի՛ր ներդրումն է կատարում լուսաւորութեան գործում, ինչից յետոյ վերադառնում է դէպի արեւմուտք՝ մահ, վերածնուելու եւ առաւել եւս կատարելագործուելու համար:

Վերեւում մենք կոտոշը անուանեցինք ոչ միայն լուսապսակ՝ այլեւ մահիկ: Ինչո՞ւ:

Մահիկը Մահմետական կրօնի գլխաւոր խորհրդանիշը լինելուց առաջ՝ ունեցել է հնագոյն դիւցաբանական արմատներ: Չենք ժխտում, որ մահիկը կարող է առնչութիւն ունենալ լուսնի եւ լուսնապաշտութեան հետ՝ սակայն մեր խորին համոզմամբ դա առաջին հերթին պատկերում է լուսապսակը: Քանզի մարդ-արարածը դրանո՛վ է կեանքի կոչւում, լուսապսակի մաքրութեա՛մբ է առողջ ու երկար ապրում՝ նաեւ իմացականութիւնն է զարգացնում:

Այս տեսանկիւնից էլ պէտք է ընկալել հնագոյն քանդակներում ներկայացող մահիկի խորհուրդը: Տես՝ պատկեր «96»:⁷⁰⁷707. Ս. Գ. Հմայակեան, «Վանի Թագաւորության Պետական Կրոնը», 11-րդ աղիւսակը:

«Յ» տառում ընդգծուել են երկու մահիկ-կոտոշները՝ որոնք ունեն էութեան երկնային ու երկրային լուսապսակների միասնականութեան հիմնական գաղափարը: Ժամանակի ընթացքում «Յ»-ից կարճուել է միջանկեալ հորիզոնական գիծն իր վերջոյթով հանդերձ՝ այսինքն նրանից դուրս է մղուել կազմաւորուող էութիւնը, եւ «Յ»-ն վերածուել է զուտ «լուսապսակ»-ի գաղափարակրի:

1

Պատկեր «96»

Ի՞նչ ենք հասկանում «լուսապսակ» ասելով:

Լուսապսակ «Յ»-ն ընդհանուր առմամբ պատկերում է.-

1.«լուսային» էներգամագնիսական դաշտը, որը անտեսանելի պաշտպան աուրան է էութեան:

2.շօշափելի աուրան՝ որն էակին իր մէջ ամփոփող մաշկն է կամ մորթը:

Ունենալով երկտառ «Յի» անուանումը՝ «Յ»-ն մտնում է չէզոք բնոյթի տառերի շարքում: Այսինքն, մի տեղ կարող է լինել արական-դրական բնոյթի՝ նաեւ սպիտակ, ուրիշ մի տեղ՝ իգական-բացասական բնոյթի, նաեւ մուգ:

Բայց «Յ»-«Լուսապսակ»-ը իրականում «պարունակիչ» է, «աման» է՝ որը կ՛ամ դատարկ է, կամ էլ լիքը: Եթէ դատարկ է՝ ապա «բացասական» է, եթէ լիքն է՝ ապա «դրական»: Սակայն լցուած լինելով հանդերձ կարող է նաեւ բացասական լինել՝ նայած թէ աղբո՞վ է լցուած թէ ինչ որ արժէքով, դրանից էլ կախում ունի պարունակիչի գոյնը:

Այս ամէնը զանազանելու համար՝ «յ»-ին օգնութեան են գալիս «ա»-ն եւ «ո»-ն, եւ ունենում ենք.

1.«այ»՝ «արական բնոյթի», «դրական», «մեծ» եւ «լիքը», նաեւ սպիտակ լուսապսակ,

2.«ոյ»՝ «իգական բնոյթի» «բացասական», «փոքր» կամ «դատարկ», նաեւ կեղտոտ-մուգ գոյնի լուսապսակ:

Սրանց մէջ «արական բնոյթի»-ն նշանակում է «վերին», «երկնային»՝ փոխանակ «ցցուն» եւ «տեսանելի» հասկացութեան:

Պէտք է ճիշդ զանազանել՝ ապա թէ ոչ կ՛ընկնենք թիւրիմացութիւնների եւ անհեթեթութիւնների գիրկը:

«Յ» տառի թիւն է «300», որի 3-ը նշում է էութեան երեք գլխաւոր հանգոյցները. գլուխը, սիրտը եւ սեռական օրգանները, որոնցից իւրաքանչիւրն ունի երկու «0», այսինքն երկու հիմնական ակ (ուղեղի աջ ու ձախ կիսագնդերը, սրտի աջ ու ձախ կէսերը, սեռական աջ ու ձախ ձուարանները). նաեւ ցոյց է տալիս, որ այդ օրգաններն ունեն երկուական աշխատանքային ցիկլ, երկու որակի արտադրանք: Ձախակողմեան հատուածն ունի ֆիզիկական-նիւթական կամ իգական-բացասական բնոյթի գործառոյթ եւ արտադրութիւն, իսկ աջակողեանը՝ մտաւոր-հոգեւոր կամ արական-դրական բնոյթի գործառոյթ եւ արտադրութիւն:

«Յ» տառի անուանումն է «Յի» (հնչում է «Հի»), որը նշանակում է «լուսապսակի իմաստութիւն», այսինքն աուրայի ներոյժ, աուրայի ազդեցութեան գօտի կամ գործունէութեան դաշտ եւ արտադրութիւն: Այդ գօտին ու դաշտը նաեւ էութեան պաշտպանական օղակն է:

Այդ պաշտպանական գօտի-լուսապսակին հանդիպում ենք նաեւ աստղաֆիզիկայում: Մեր պանծալի ակադեմիկոս Գրիգոր Գուրզադեանն իր «Մի Սիրո Պատմություն» գիտա-գեղարուեստական երկում խօսել է երկնային մոլորակների եւ բնական արբանեակների մասին, որոնք բոլորն էլ ունեն գիտականօրէն այսպէս կոչուած ինքնապաշտպանական «Ռոշի զոնա»: Դա ոչ այլ ինչ է՝ եթէ ոչ այդ մոլորակների լուսապսակային շերտը: Հետաքրքիրն այն է, որ երկրագնդի դէպքում այդ շերտը երկիր մոլորակի շառաւիղի չորս անգամ մեծութիւնն ունի, իսկ Յուպիտերն իր շառաւիղից միայն երկուսուկէս անգամ մեծ լուսապսակ ունի: Այս յարաբերական տարբերութեան ու դրա պատճառների մասին նա մեկնաբանութիւն չի տուել: Մեր կարծիքով, մոլորակը (նաեւ մարդը) ինչքան մաքուր լինի ներքուստ՝ ֆիզիկապէս ու հոգեպէս, նրա լուսապսակը այդքան մեծ կը լինի, եւ ընդհակառակը:

Այժմ վերցնենք «Յ»-ով կառուցուած «Յարութիւն» բառը՝ որը բոլորիս ծանօթ է Յիսուսի յարութիւնից: Ի՞նչ է նշանակում: Բաժանենք բառը իր գլխաւոր մասերին. «Յ-արութիւն», որտեղ «յ»-ն լուսապսակն է, իսկ «արութիւն»-ը «առնելու գործընթացն է», ուրեմն դա «լուսապսակ առնելու գործընթաց»-ն է:

Քրիստոնէական ըմբռնումով՝ «Յարութիւն»-ը Աստուածատուր լուսապսակի վերընծայումն է անձի հոգուն եւ մարմնին:

«Յիսուս» անունը նոյնպէս սկսւում է «Յ»-լուսապսակով՝ եւ բառն իր ամբողջութեան մէջ նշանակում է «լուսապսակի իմաստութիւնը սերմանող ուսմունք», նաեւ որպէս անձ՝ «լուսապսակի իմաստութիւնները սերմանող եւ ուսուցանող»:

«Յոյս» բառը մեծ տեղ ունի կեանքում: «Յ-ոյս»-ը նշանակում է «լուսապսակ՝ ոյս-ին», «լուսապսակ՝ ապրող էակի մտքին եւ մարմնին», այսինքն «Յոյս»-ը մարդու մտքի պայծառացմամբ՝ ֆիզիկականի եւ հոգեկանի վերականգնումն է: Սա վերացականութիւն չէ արդէն:

«Յարդ» նշանակում է ցորենի կամ հացահատիկի կեղեւ: Կեղեւի գաղափարը դրուած է հենց առաջին «յ» տառում: Բուսականութեան պարագայում լուսապսակը արտաքին կեղեւն է՝ որի մէջ ամփոփուած է ամբողջ լուսեղէն էներգիան: Պատահական չէ, որ բժիշկներն ասում են թէ մրգի կեղեւի մէջ է վիտամինների բուն քանակը: Բոյսերը նոյնպէս ունեն երկու լուսապսակ՝ սակայն նիւթականացուած: Լուսեղէնին փոխարինում է արտաքին կեղեւը՝ իսկ մաշկին փոխարինում է կեղեւի եւ «մսի» միջեւ գտնուող բարակ թաղանթը: